عثمانیه و اصحاب حدیث قرون نخستین تا ظهور احمد بن‌حنبل با تأکید بر سیر اعلام النبلاء ذهبى

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

یکى از فرقه‌هاى به وجود آمده در نیمة نخست قرن اول هجرى عثمانیه بود. عثمانى‌مذهبان معتقد بودند خلیفة سوم مظلوم کشته شده و امام على(ع) در قتل او شریک است. امویان عثمانی‌مذهب دوران خلافت حضرت امیر(ع) را دوران فتنه معرفى کرده و این چنین تأثیر سنن علوى در میان اهل‌سنت کم‌رنگ گردید. عدم پذیرش خلافت حضرت امیر(ع) تا ظهور احمد بن‌حنبل (م 241‌ق) ادامه یافت؛ اما پذیرش امام على(ع) به‌عنوان خلیفة چهارم توسط رئیس حنابله باعث افول تدریجى عثمانیه و در نهایت، از بین رفتن این فرقه در قرن چهارم گردید. این مقاله به بررسى نگاه محدثان بزرگ اهل‌سنت در باب عثمان و على(ع) در دو قرن اول هجرى پرداخته است و نگرش محدثان مورد اعتماد اهل‌سنت را تا ظهور احمد بن‌حنبل بررسى می‌کند.
 

ابن‌ابى‌الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1967م / 1387ق / 1346ش.
ابن‌اثیر، ابى‌الحسن على بن‌محمد الجزرى، اسد الغابه فى معرفة الصحابه، تحقیق خلیل مامون شیحا، بیروت: دارالمعرفه، 1997م / 1418ق / 1376ش.
ابن‌تیمیه، ابى‌العباس تقى‌الدین احمد بن‌عبدالحلیم، منهاج السنّة النبویه، بیروت: المکتبة العلمیه.
ابن‌جوزى، ابى‌الفرج عبدالرحمن بن‌على بن‌محمد بن‌على،... الرد على المتعصب العنید، تحقیق محمد کاظم المحمودى، 1983م / 1403ق / 1362ش.
ابن‌حجر عسقلانى، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن: دایرة المعارف النظامیه، 1325ق.
ابن‌سعد، الطبقات الکبرى، بیروت: داربیروت، 1985م / 1405ق / 1364ش.
ابن‌عساکر، على بن‌الحسن، تاریخ دمشق، بخش حسین بن‌ابى‌طالب من تاریخ مدینة دمشق، حققها و علق علیها محمدباقر المحمودى، بیروت: مؤسسه المحمودى، 1978م / 1398ق / 1357ش.
ابن‌ماجه، ابى‌عبدالله محمد بن‌یزید قزوینى، سنن ابن‌ماجه، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقى، بیروت: داراحیاء التراث العربى، 1975م / 1395ق / 1354ش.
ابونعیم اصفهانى، احمد بن‌عبدالله، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت: دارالکتاب العربى، 1407ق / 1366ش.
احمد بن‌حنبل، مسند الامام احمد بن‌حنبل و بهامشه منتخب کنز العمال فى سنن الاقوال و الافعال، بیروت: دار صادر، بى‌تا.
انصارى، حارث سلیمان، الامام الزُهرى و اثره فى السنّه، قاهره: جامعة الازهر، 1985م.
بخارى، ابى‌عبدالله محمدبن اسماعیل بن‌ابراهیم ابن‌المغیره بن‌بردزبه، صحیح البخارى، شرح و تحقیق قاسم الشماعى الرفاعى، بیروت: دارالقلم، 1987م / 1407ق / 1366ش.
ترمذى، محمد بن‌عیسى بن‌سوره، سنن الترمذى و هو الجامع الصحیح، اعتنى به و راجعه محمد بربر، بیروت: المکتبة العصریه، 1426ق / 2006م / 1385ش.
جعفریان، رسول، «نقش احمد بن‌حنبل در تعدیل اهل‌سنت»، هفت آسمان، شماره 5، 1379ش.
خطیب البغدادى، ابى‌بکر احمد بن‌على، تاریخ بغداد، بیروت: دارالکتب العلمیه، بى‌تا.
ذهبى، ابى‌عبدالله محمد بن‌احمد بن‌عثمان، المسمى فتح الرحمن لاحادیث المیزان، تحقیق على محمد البجاوى، بیروت: دارالمعرفه، بى‌تا.
ـــــــــ ، سیر اعلام النبلاء و بهامشه احکام الرجال من میزان الاعتدال فى نقد الرجال، تحقیق‌محب‌الدین‌سعید عمر بن‌غرامى‌العمروى،بیروت: دارالفکر،1997م / 1417ق / 1376ش.
ـــــــــ ، میزان الاعتدال، بیروت: دارالمعرفة، بى‌تا.
رازى، ابى‌محمد عبدالرحمن بن‌ابوحاتم محمد بن‌ادریس بن‌المنذر التمیمى الحنظلى، الجرح و التعدیل، بیروت: دارالفکر، بى‌تا.
شرقاوى، عبدالرحمن، ائمة الفقه التسعة، بیروت: العصر الحدیث، 1406ق.
طوسى، ابى‌جعفر محمد بن‌الحسن بن‌على، معرفة الناقلین عن الائمه الصادقین. تلخیص اختیار معرفه الرجال، المعروف برجال الکشى، صححه و علق علیه و قدم له و وضع فهارسه حسن المصطفوى، مشهد: دانشگاه مشهد، دانشکده الاهیات و معارف اسلامى، مرکز تحقیقات و مطالعات، 1348ش.
کرونه، پاتریشیا، «عثمانیه»، طلوع، ترجمه مهدى فرمانیان، شماره 13ـ14، 1384ش.
ناشى الاکبر، مسائل الامامه و مقتطفات من الکتاب الاوسط فى المقالات، حققهما و قدم لهما یوسف فان اس، ویسبادن: دارالنشر فرانتس شتاینر، 1971م / 1350ش.
نصر بن‌مزاحم المنقرى، وقعة صفین، تحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتبة آیة الله العظمى المرعشى النجفى، 1403ق / 1362ش.