نظری بر تاریخ اجتماعی نزاریان تا سقوط الموت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ایران اسلامی، دانشگاه لرستان

2 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه تربیت مدرس تهران

چکیده

قیام عباسیان علیه امویان هرچند تا حدودی امید به دگرگونی ایجاد کرد اما عباسیان نیز نتوانستند آمال عدالت‌خواهانه مردم ایران را برآورده کنند. از طرف دیگر، علویان نیز قیام‌هایی را طراحی کرده بودند تا اینکه نوادگان اسماعیل توانستند با شعار ایجاد عدالت در جامعه قیام‌هایی را رهبری کنند. انشعاب در جنبش اسماعیلیه و جدایی دسته‌ای به نام قرامطه باعث شد آنها تظاهر به عدالت کنند. قرمطیان موفق شدند در بحرین و جنوب ایران اقدامات اجتماعی بسیاری به نفع جامعه انجام دهند. داعیان اسماعیلی نیز برای ایجاد عدالت در ایران کوشیدند. تسلط ترکان سلجوقی بر ایران باعث نزدیکی افکار ایرانیان و شیعیان اسماعیلی شد تا اینکه سرانجام این اندیشه در وجود امامان اسماعیلی نزاری در الموت تبلور یافت. رهبران نزاری نیز در سه مرحله به مبارزه با خلافت و سلاطین سلجوقی پرداختند اما نهایتاً در زمان حسن سوم اشرافیت و زمین‌داری نیز در بین اسماعیلیان شایع شد. آنها شعارهای نخستین را فراموش کردند و خواهان کنار آمدن با سلاطین و مهاجمان بودند. قدرت آنها چنان بود که در زمان حمله دوم مغول امام نزاری، علاءالدین محمد، را به قتل رساندند و برای حفظ خود حاضر به تسلیم در برابر مغولان شدند و بنیاد جامعه نزاری را با این خودخواهی برافکندند.

کلیدواژه‌ها


ابوجمال، نادیا (1382). اسماعیلیان پس از مغول، تهران: هیرمند.
بارتولد، واسیلی ولادیمیر (1376). تاریخ ترک‌های آسیای مرکزی، ترجمه: غفار حسینی، تهران: توس.
بنداری اصفهانی، فتح بن علی (1356). تاریخ سلسله سلجوقی، زُبدة النُصره و نخبة العُصره؛ ترجمه: محمدحسین خلیلی، [بی‌جا]: بنیاد فرهنگ ایران.
بهرامی دماوندی، اکرم (1354). تاریخ ایران از ظهور اسلام تا سقوط بغداد، تهران: چاپ‌خانه و مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
بیانی، شیرین (1381). دین و دولت در ایران عهد مغول، ج1، چاپ سوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-------- (1382). مغولان و حکومت ایلخانی در ایران، چاپ دوم، تهران: سمت.
پطروشفسکی، ایلیا پاولویچ (1354). اسلام در ایران؛ از هجرت تا پایان قرن نهم هجری، ترجمه: کریم کشاورز، چاپ چهارم، تهران: پیام.
پولادی، کمال (1387). تاریخ اندیشه سیاسی در ایران و اسلام، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.
پیکولوسکایا، ای. وی و دیگران (1354). تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هجدهم، ترجمه: کریم کشاورز، تهران: پیام.
جوینی، عطاملک بن بهاءالدین محمد بن محمد (1385). تاریخ جهان‌گشای جوینی، ج3، تصحیح: عارف قزوینی، چاپ چهارم، تهران: دنیای کتاب.
حسینیان مقدم و دیگران (1390). تاریخ تشیع 2، چاپ ششم، تهران: سمت.
خزائلی، علیرضا (1385). تاریخ جهان اسلام از قرن هفتم تا دهم هجری، تهران: دانشگاه پیام نور.
خسروی، خسرو (1352). نظام‌های بهره‌برداری از زمین در ایران؛ از ساسانیان تا سلجوقیان، تهران: پیام.
داوودی، تقی (1377). نهضت حسن صباح، زنجان: زنگان.
دفتری، فرهاد (1376). افسانه‌های حشاشین یا اسطوره‌های فداییان اسماعیلی، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان.
دفتری، فرهاد (1378). مختصری در تاریخ اسماعیلیه، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: فروزان روز.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1368). تاریخ مردم ایران، ج2؛ از پایان ساسانیان تا پایان آل بویه، تهران: امیرکبیر، 1368.
زرین‌کوب، عبدالحسین؛ زرین‌کوب، روزبه (1381). تاریخ سیاسی ساسانیان، تهران: سمت.
زیدان، جرجی (1333). تاریخ تمدن اسلام، ج4 و 5، ترجمه: علی جواهرکلام، تهران: امیرکبیر.
سعیدی، سید هادی (1358). اسلام و سوسیالیسم، چاپ دوم، قم: شفق.
شرفی، محبوبه (1381). «اسماعیلیان نزاری و اعاده شریعت»، در: فصل‌نامه علمی- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، س12، ش43، ص112-140.
شعبانی، رضا (1387). مبانی تاریخ اجتماعی ایران، چاپ هشتم، تهران: قومس.
طقوش، محمد سهیل (1385). دولت عباسیان، ترجمه: حجت‌الله جودکی، با اضافاتی از: رسول جعفریان، چاپ سوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
علمداری، کاظم (1379). چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت؟، تهران: گام نو.
فرهانی منفرد، مهدی (1384). «دیپلماسی گسترش و پژوهش؛ پژوهشی در تکاپوهای سیاسی اسماعیلیان الموت (618-653/1221-1255)»، در: فرهنگ (ویژه تاریخ)، دوره 56، ص75-108.
کاشانی، جمال الدین ابوالقاسم عبدالله بن علی بن محمد (1366). زبدة التواریخ؛ بخش فاطمیان و نزاریان، به کوشش: محمدتقی دانش‌پژوه، چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
کرون، پاتریشیا (1389). تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام، ترجمه: مسعود جعفری، تهران: سخن.
کریستن‌سن، آرتور (1384). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه: غلامرضا رشید یاسمی، تهران: نگاه.
کلوزنر، کارلا (1363). دیوان‌سالاری در عهد سلجوقی، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: امیرکبیر.
گرانتوسکی، ا. آ. و دیگران (1359). تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه: کیخسرو کشاورزی، تهران: پویش.
لمبتون، آن. ک. س. (1385). سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: امیرکبیر.
لویس، برنارد (1348). فداییان اسماعیلی، ترجمه: فریدون بدره‌ای، [بی‌جا]: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
لویس، برنارد و دیگران (1363). اسماعیلیان در تاریخ، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: مولی.
مادلونگ، ویلفرد (1377). فرقه‌های اسلامی، ترجمه: ابوالقاسم سرّی، چاپ اول، تهران: اساطیر.
مِتز، آدام (1362). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ج1، ترجمه: علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
مدرسی، محمدتقی (1369). مبانی عرفان اسلامی، ترجمه: محمدجعفر صدیقی، تهران: کانون نشر اندیشه‌های اسلامی.
مستوفی، حمدالله (1364). تاریخ گزیده، به اهتمام: عبدالحسین نوایی، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
مشکور، محمدجواد (1372). تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام تا قرن چهارم، تهران: کتاب‌فروشی اشراقی.
موثقی، سید احمد (1380). جنبش‌های اسلامی معاصر، تهران: سمت.
ولادیمیرونا، استرویو الودمیلا (1371). تاریخ اسماعیلیان در ایران، ترجمه: پروین منزوی، تهران: اشاره.
هال، مری (1380). امپراتوری مغول، نادر میرسعیدی، تهران: ققنوس.
همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1381). جامع التواریخ، به کوشش: محمدتقی دانش‌پژوه و محمد مدرسی (زنجانی)، تهران: علمی ‌و فرهنگی.