جایگاه هنر خوش‌نویسی در نگارش متون مقدس اسلامی و یهودی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان و عرفان، دانشگاه آزاد اسلامی

2 دانشجوی دکتری الاهیات مسیحی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

خوش‌نویسی هنری است که در غیاب تمثالگری، به یهودیت و اسلام راه یافت و به ابزاری برای اظهار کلام الاهی تبدیل شد. این تحقیق عوامل بارورکننده این هنر را می‌کاود و کارکردهای آن را در پیشبرد آموزه‌های دینی بررسی می­کند. یافته‌های روش توصیفی‌تطبیقی و رویکرد پدیدارشناسانه نشان می‌دهد که اقتداکردن خوش‌نویسان به فعل الاهی در نگارش کلام مقدس و اشتیاق وافر کاتبان به آشکارسازی زیبایی و اعجاز نهفته در آن، خوش‌نویسی را از زیبانگاری محض، به هنر قدسی ارتقا داد. ریاضت سرمشق‌نویسی، سلوک معنوی و آداب تطهیر خوش‌نویس و امانتداری در استنساخ، اثر نگارنده را به نوعی تفسیر متن مقدس تبدیل کرد که ایمان مخاطب را تقویت می‌کند. زمینه‌های تاریخی، آموزه‌های مشترک و همانندی‌های خطوط عبری و عربی باعث به‌وجودآمدن سبک‌هایی مشابه در خوش‌نویسی یهودی و اسلامی بود. همجواری تاریخی و تشابه در ابزار، همراه با مصارف و اهداف مشابه، به دستاورهایی همسان از هنر خوش‌نویسی منجر شد. البته برخلاف مسلمانان، دقت در نگارش صحیح کلمات و نمایش تقدس محض برای کاتبان عبری به مراتب مهم‌تر از زیبانگاری است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
کتاب مقدس، ترجمه تفسیری (1995). انجمن بین‌المللی کتاب مقدس.
آنترمن، آلن (1391). باورها و آیین‌های یهودی، ترجمه: رضا فرزین، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ دوم.
اعوانی، غلام‌رضا (1375). حکمت و هنر معنوی، تهران: گروس، چاپ اول.
باقری، مهدی (1378). مقدمات زبان‌شناسی، تهران: قطره.
پیرقه، آووت (1383). اندرز پدران، رساله تلمود، تهران: انجمن کلیمیان.
ذابح، ابوالفضل (1364). «خوش‌نویسی در جهان اسلام»، در: هنر، س3، ش8، ص44-77.
ذاکری، مصطفی (1379). «تاریخچه ابجد و حساب جمل در فرهنگ اسلامی»، در: معارف، س13، ش50، ص18-47.
ربای یدیدیا، آذراحیان (1358). شرعیات دین یهود، تهران: بی‌نا.
رشوند، اسماعیل (1392). خوش‌نویسی، تهران: کتاب‌های درسی ایران، چاپ اول.
ریاضی، محمدرضا (1375). فرهنگ مصور اصطلاحات هنر ایران، تهران: دانشگاه الزهرا (س).
ریخته‌گران، محمدرضا (1380). هنر، زیبایی، تفکر، تهران: ساقی، چاپ اول.
ژان، ژرژ (1385). تاریخچه مصور خط، ترجمه: اکبر تبریزی، تهران: انتشارات علمی‌فرهنگی، چاپ دوم.
ساسانی، مهرداد (8/8/1393). مصاحبه با مهرداد ساسانی، کاتب جامعه کلیمیان تهران.
سید رضی، محمد بن حسین (گردآوری) (1389). نهج‌البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، قم: حبل‌المتین.
شولم، گرشوم (1389). جریانات بزرگ در عرفان یهود، ترجمه: فریدالدین رادمهر، تهران: نیلوفر، چاپ دوم.
شیمل، آن ماری (1389). خوش‌نویسی و فرهنگ اسلامی، ترجمه: اسداللّه آزاده، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ چهارم.
فدایی، مریم (1388). «خوش‌نویسی، هنر مقدس در ادیان»، در: کتاب ماه هنر، س13، ش128، ص64-77.
فریدریش، یوهانس (1368). تاریخ خط‌های جهان و سیر تحولات آنها از آغاز تا امروز، ترجمه: فیروز رفاهی، تهران: دنیا.
فضایلی، حبیب‌اللّه (1382). تعلیم خط، تهران: سروش، چاپ هشتم.
فیروزان، مهدی (۱۳۸۰). «اسلام و هنر: راز و رمز دینی»، در: مقالات ارائه‌شده در اولین کنفرانس هنر دینی، تهران: سروش، ص30-39.
کاووسی، ولی‌اللّه (1392). پیشینه خوش‌نویسی، تهران: کتاب مرجع، چاپ اول.
کونل، ارنست (1376). تاریخ هنر اسلامی، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: مولا.
کونل، ارنست (1374). هنر اسلامی، ترجمه: هوشنگ طاهری، تهران: مشعل.
گدار، آندره (1377). هنر ایران، ترجمه: بهروز حبیبی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، چاپ سوم.
کهن، آبراهام (1382). گنجینه‌ای از تلمود، ترجمه: امیر فریدون گرگانی، تهران: اساطیر، چاپ اول.
گرابر، اولگ (1379). مروری بر نگارگری ایرانی، ترجمه: مهرداد وحدتی دانشمند، تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری.
گروه مؤلفان (1354). فرهنگ یهود، تهران: سازمان دانشجویان یهود ایران.
لیمن، الیور (1390). «خوش‌نویسی و سمبولیسم»، ترجمه: مریم اردوبازارچی، در: اطلاعات حکمت و معرفت، س6، ش66، ص26-30.
مایل هروی، نجیب (1371). کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ اول.
متین‌دوست، احمد (1375). خطوط و زبان‌های کهن ایران، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
میکون، ژان لوییس (1383). «از وحی قرآنی تا هنر اسلامی»، در: هنر و معنویت، ترجمه: ان‌شاءاللّه رحمتی، تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری، ص205-220.
نجابتی، مسعود (1389). خط در گرافیک، تهران: کتاب‌های درسی ایران، چاپ اول.
نصر، سید حسین (1386). «کلمه اللّه و هنر اسلامی»، ترجمه: فرهاد ساسانی، در: پژوهش‌نامه فرهنگستان هنر، س2، ش7، ص6-16.
نصر، سید حسین (1389). هنر و معنویت اسلامی، ترجمه: رحیم قاسمیان، تهران: حکمت، چاپ اول.
Amishai, z. (2007). "Art, Modern Jewish", in: Encyclopaedia Judaica, Ed. F. Skolnic, Jerusalm: MacMillan, vol. 2, pp. 500-504.
Diringer, D. (2007). "Alphabet, Hebrew", in: Encyclopaedia Judaica, Ed. F. Skolnic, Jerusalm: MacMillan, vol. 1, pp. 693-730.
Giller, P. (2001). Reading the Zohar, Oxford: University Press.
Goldenberg, R. (2009). The Origins of Judaism from Canaan to the Rise of Islam, New York: Cambridge.
http//:www.7dorim.com/Jewish Calligraphy
Jackson, B.; Hecht, N. (1996). An Introduction to the History and Sources of Jewish Law, Oxford: University Press.
Johnson, Paul (2006). A History of the Jews, Harper Perennial.
Karesh, S. (2006). Encyclopedia of Judaism, New York: Facts on File.
Neusner, J. (2006). Judaism: the Basics, New York: Routledge.
Neusner, J.; Davie, R. (2003). The Blackwell Companion to Judaism, Online Edition.
Raphael, M. (2009). Judaism and the Visual Image: a Jewish Theology of Art, New York: Continuum.
Rogerson, J. (2005). An Introduction to the Bible, revised edition, London: Penguin.
Shaya, L. (1971). The Univesal Meanning of the Kabbalah, Trans. N. Pearson, Richmond: Allen & Unwin.
Stokes, J. (2009). Encyclopedia of the People of Africa and the Middle East, New York: Facts on File.
Stone, M. (2011). Ancient Judaism, New York: Cambridge.
Wind, E.; William, M. (2005). How the Bible Became a Book, New York: Cambridge.
Yardenie, A. (2002). The Book of Hebrew Script History, Script Styles, Callligraphy & Design, New Castle: Oak Knoll Press.