خضر (ع) در باورهای ساکنان منطقه خلیج فارس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشکدة مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تهران

چکیده

خضر یکی از برجسته‌ترین قهرمانان فرهنگی‌ـ‌دینی در داستان­های شفاهی مردم ایران است. این شخصیت نامیرا با عنصر مقدس آب ــ که نماد حیات­­بخشی است­ ــ ارتباطی نزدیک دارد و نام او در نقاط مختلف ایران با آب و آیین­های مربوط به آن پیوند دارد، از این رو بر بسیاری از چشمه‌ها نام خضر نهاده شده است. بسیاری از مردمان ایران معتقدند خضر بر روی دریاها سفر می­کند و راهنمای دریانوردان­، صیادان و مغروقان است؛ ­­به­همین دلیل در کناره­های دریا­، زیارتگاه‌ها و بناهای یادبودی از او ساخته­اند، و ملوانان هنگامی که گرفتار طوفان می­شوند به خضر پناه می‌برند. همچنین معتقدند که او گاه بر پوستینی سپید می‌نشیند، چون برمی‌خیزد سبزه در آنجا رسته است. از این‌رو، خضر دو نماد برجسته دارد: ماهی و سبزه. خضر و الیاس در داستان­ها غالباً در کنار یکدیگر قرار می­گیرند و کارکرد آیینی مشابهی دارند؛ از این‌رو، در بیشتر نقاط ایران، در کنار زیارتگاه‌های خضر، زیارتگاه الیاس نیز بنا شده است. در این پژوهش سعی
شده است تا جایگاه خضر ­در میان باور‌های ایرانیان ساکن منطقه خلیج فارس مورد بررسی قرار ­گیرد و به چند زیارتگاه که در این نواحی برای خضر و الیاس نبی ساخته شده اشاره شود.

کلیدواژه‌ها


آموزگار، ژاله (1374)، تاریخ اساطیری ایران، تهران: انتشارات سمت.
ابن‌اثیر، (1385ق/1965م)،­ الکامل فی التاریخ، ج1، بیروت: دار صادر.
ابوالفتوح رازی (1313)، تفسیر قرآن کریم، ج­3، تهران: مؤسسه مهرگی.
اتابکی، علی (1381)، مردم‌نگاری شهرستان رامهرمز، ج1، تحقیق چاپ نشده، نگهداری در آرشیو پژوهشکدة مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهران.
بلوکباشی، علی (1379)، جزیره قشم، تهران: انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
بناوند، یوسف (1385)، دانش قومی و فاجعه در استان هرمزگان، تحقیق ­چاپ نشده، نگهداری در آرشیو پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهران.
حسن‌زاده، علیرضا (1381)، افسانه زندگان، ج2، تهران: نشر بقعه و مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
حمیدی، سیدجعفر (­1380)، فرهنگ‌نامه بوشهر، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دانشور، محمد (1375)، تاریخچه محله و مسجد خواجه خضر کرمان، انتشارات مرکز کرمان‌شناسی.
دوازده‌امامی، غلامرضا (1387)، «خلیج فارس یا خلیج عربی، بررسی یک جغرافیا در پیشینه تاریخی و سیاسی»، مجله مطالعات ایرانی، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال 7، ش 13، صص 69-103.
سازمان میراث فرهنگی استان هرمزگان (1374)، پژوهش‌های مردم‌نگاری میناب ، تحقیق چاپ
نشده، نگهداری در آرشیو پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهران.
سورآبادی، ابوبکر عتیق نیشابوری (1347)، قصص قرآن مجید، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طبری، محمد بن‌جریر (1352)، تاریخ طبری: تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
طلائیان‌پور، پرویز و غلامحسین شعیبی (1379)، مردم‌نگاری دشت آزادگان، تحقیق چاپ نشده، سازمان میراث فرهنگی استان خوزستان، نگهداری در آرشیو پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهران.
فلسفی میاب، علی، با همکاری الینا رضایی و شیما رشنوادی (1380)، مردم‌نگاری شهرستان آبادان، تحقیق چاپ نشده، سازمان میراث فرهنگی استان خوزستان، نگهداری در آرشیو پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهران.
ـــــــــــ ، مریم ابوالفتحی و سهراب بناوند (1379)، مردم‌نگاری شهرستان قشم، تحقیق چاپ نشده، سازمان میراث فرهنگی استان هرمزگان، نگهداری در آرشیو پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهران.
کیا، خجسته (1375)، قهرمانان بادپا، تهران: نشر مرکز.
گلدی ضمیر، امان (بی‌تا)، مردم‌نگاری شهرستان چاه‌بهار، تحقیق چاپ نشده، تهیه شده در سازمان میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان، نگهداری در آرشیو پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهران.
ماسه، هانری (1357)، معتقدات و آداب ایرانی، ج1، ترجمه مهدی روشن‌ضمیر، تبریز: انتشارات مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
میرشکرایی، محمد (1371)، «انسان و آب در حوزه سپیدرود»، مجموعه مقالات اولین گردهم‌آیی مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی، صص219-254.
واحد تحقیقات مسجد مقدس جمکران (1388)، تاریخچه مسجد مقدس جمکران، قم: انتشارات مسجد مقدس جمکران.
ویلسون، سر آرنولد (1348)، خلیج فارس، ترجمه محمد سعیدی، تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و
نشر کتاب.
هدایت، صادق (1356)، نیرنگستان، تهران: انتشارات جاویدان.
یاحقی، محمد جعفر (1375)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.