کتاب ملل و نحل شهرستانی در سیاقی اسماعیلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی

چکیده

این مقاله درصدد است با توجه به مدارک جدیدی که پیروی شهرستانی را از فرقۀ نزاریۀ اسماعیلیّه نشان می‌دهد و همچنین با مقایسه کتاب ملل و نحل او با دیگر کتب متقدّم فرقه‌نگاری اسماعیلیّه در خراسان، برخی از ویژگی‌های ساختاری و محتوایی این کتاب را برجسته سازد. آگاهی از این ویژگی‌ها، از سویی این امکان را برای محقّقان فراهم می‌سازد که به تحلیل سیاقی کتاب شهرستانی در مقایسه با دیگر کتب فرقه‌نگاری بپردازند و از سوی دیگر ممکن است ما را به وجود یک مکتب فرقه‌نگاری اسماعیلی در خراسان رهنمون سازد. همچنین اطلاع از روش شهرستانی در کتاب ملل و نحل این دیدگاه را که او فرقه‌نگاری بی‌طرف است زیر سؤال می‌برد و گرایش‌های اسماعیلی او را آشکار می‌کند.
 

کلیدواژه‌ها


ابن‌الجوزی، جمال‌الدین ابوالفرج عبدالرحمن (1989)، تلبیس ابلیس، تصحیح محمد الصباح، بیروت: دار مکتبة الحیاة.
أشعری، ابوالحسن (1929)، مقالات الاسلامیین، تصحیح هلموت ریتر، استانبول: مطبعه الدوله.
دفتری، فرهاد (1990)، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، کمبریج: انتشارات دانشگاه کمبریج.
رازی، ابوحاتِم (1972)، کتاب الزینة مطبوع در ضمن: الغلوّ و الفِرَق الغالیّه فی الحضاره الاسلامیّه، تصحیح عبدالله سلوم السّامرّایی، بغداد: دارالحرّیه للطباع.
شهرستانی،محمد بن‌عبدالکریم(بی‌تا)، الملل والنحل، تصحیح عبدالعزیز محمد الوکیل، بیروت: دارالفکر.
al-Qādī, Widād (1974), ‘The Development of the Term Ghulāt in Muslim Literature with Special Reference to the Kaysāniyya’, Akten des VII Kongresses für Arabistik und Islamwissenschaft, Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht.
al-Shahrastānī, Muhammad, Livre des Religions et des Sectes, Vol. 1, trans. G. Monnot and D. Gimaret (Paris: UNESCO, 1986) and Vol. 2, trans. G. Monnot and J. Jolivet (Paris: UNESCO, 1993).
Cureton, William (2002), Kitab al-Milal wa’l-Nihal: Book of Religious and Philosophical Sects, Piscataway: Gorgias Press.
___________ (ed.) (1842), Muhammad al-Shahrastānī; Kitāb al-Milal wa-l-nihal: Book of Religious and Philosophical Sects by Muhammad al-Shahrastānī, London: Society for the Publication of Oriental Texts.
Gibb, Hamilton A. R. (1963), Arabic Literature: An Introduction, Oxford: Clarendon Press.
Goitein, S. D. (1963), "Between Hellenism and Renaissance – Islam, the Intermediate Civilization", Islamic Studies 2.
Haarbrücker, Theodor (1850–1851), Religionspartheien und Philosophenschulen, Halle: C. A. Schwetschke.
Halm, Heinz (1996), ‘The Cosmology of the Pre-Fātimid Ismāīliyya’, in: Farhad Daftary (ed.), Mediaeval Ismaili History and Thought, Cambridge: Cambridge University Press.
Kazi, A. K. and Flynn, J. G. (1984), Muslim Sects and Divisions: The Section on Muslim Sects in Kitāb al-Milal wa-l-nihal, London: Kegan Paul International.
Lewinstein, Keith (1991), ‘The Azāriqa in Islamic Heresiography’, BSOAS, 54.
Madelung, Wilferd and Walker, Paul E. (1998), An Ismaili Heresiography: The ‘Bāb al-Shaytān’ from Abū Tammām’s Kitāb al-Shajara, Leiden: Brill.
Monnot, G. (2004), ‘al- Shahrastānī’, EI2 , Leiden, Brill.
Sharpe, E. J. (1975), Comparative Religion: A History, New York: Scribner’s.
Steigerwald, Diane (1996), ‘The Divine Word (Kalima) in Shahrastānī’s Majlis’, Studies in Religion/Sciences Religieuses 25/3.
Walker, Paul E. (1993), Early Philosophical Shiism, Cambridge: Cambridge University Press.
Wasserstrom, Steven M. (1988), ‘Islamicate History of Religions?’, History of Religions 27.
Watt, Montgomery (1998), Formative Period of Islamic Thought, Oxford: Oneworld Publications.
Winston Thomas, J, (ed.) (1950), Essays and Studies Presented to Stanley Arthur Cook, London: Taylor’s Foreign Press.