عَدی بن‌مسافر: شیخ آیین ایزدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد ادیان و عرفان

چکیده

دین ایزدی آیینی ناشناخته است؛ زیرا ایزدیان حاضر به افشای اسرار دین خود نیستند و این امر تابویی است که هنوز شکسته نشده است، از طرف دیگر بیشتر محققانی که به بررسی آیین ایزدی پرداخته‌اند کُرد نبوده‌ و با زبان کردی آشنایی نداشته‌اند که این امر خود بر ابهامات این دین افزوده است. این ابهامات به زندگی عدی بن‌مسافر، شیخ آیین ایزدی، نیز سرایت کرده است. شیخ عدی یکی از عرفای قرن پنجم هجری است که برای گوشه‌نشینی و زهد به کوه‌های شمال عراق می‌رود و با کردهایی آشنا می‌شود که دینی غیر از اسلام دارند. وی رهبری دینی این مردم را که به ایزدیان یا یزیدیان معروف‌اند بر عهده می‌گیرد و سعی در ترویج اسلام در میان آنان می‌نماید؛ بعد از
وی نیز جانشینانش به این امر مبادرت می‌ورزند. به دلیل اینکه تا به امروز در ایران تحقیق جامعی در مورد دین ایزدی صورت نگرفته است پژوهش حاضر تلاش دارد، ضمن ارائه معرفی مختصری از آیین ایزدی، به زندگی شیخ عدی و چگونگی نفوذ او در میان ایزدیان بپردازد. همچنین زندگی چند تن از جانشینان وی نیز به اختصار بیان
شده است.

کلیدواژه‌ها


آساطوریان، گارنیک (1376)، معتقدات یزیدیان، ترجمة ماریا آیوازیان، یاد بهار، تهران: آگه.
ابن‌اثیر، عزالدین ابی‌الحسن علی بن‌ابی‌الکرم (1966)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دارصادر.
ابن‌خلکان، ابی‌العباس شمس‌الدین احمد بن‌محمد بن‌ابی‌البرکات (بی‌تا)، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، بیروت: دارالثقافة.
ابن‌فوطی، ابی‌الفتح عبدالرزاق (بی‌تا)، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، بغداد: المکتبة العربیة.
ابن‌مستوفی، شرف‌الدین ابی‌البرکات المبارک بن‌احمد (1980)، تاریخ اربل، عراق: منشورات وزارة الثقافة و الاعلام.
اوشیدری، جهانگیر (1383)، دانشنامه مزدیسنا، ویراسته فریدون فاطمی و شمس لنگرودی، تهران: نشر مرکز.
تونجی، محمد (1380)، یزیدیان یا شیطان‌پرستان، ترجمه احسان مقدس، تهران: عطایی.
حسن‌دوست، محمد (1383)، فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، زیرنظر بهمن سرکاراتی، تهران: نشر آثار.
حسنی، عبدالرزاق (1341)، یزیدی‌ها و شیطان‌پرست‌ها، ترجمه جعفر غضبان، [بی‌جا:] عطایی.
حسو، عبدالناصر (2008)، الیزیدیة و فلسفة الدائرة، دمشق: التکوین.
حموی، شهاب‌الدین ابی‌عبدالله یاقوت بن‌عبدالله (1906)، معجم البلدان، قاهره: سعادة.
حنبلی، ابی‌الفلاح عبدالحی بن‌العماد (بی‌تا)، شذرات الذهب فی اخبار مَن ذهب، بیروت: المکتب التجاری للطباعة و النشر و التوزیع.
راسل، جیمز آر (1382)، «یزیدی‌ها»، ترجمه منیژه مشیری مقدم، چیستا، ش 205.
روحانی، بابا مردوخ (1364)، تاریخ مشاهیر کرد «عرفا، علما، ادبا، شعرا»، تهران: سروش.
 سعید سمو، آزاد (2001)، الیزیدیة من خلال نصوصها المقدسة، بیروت: المکتب الاسلامی.
سلطانی، محمدعلی (1385)، نقش کردها در پاسداری از فرهنگ و تمدن ایرانی، تهران: مرکز چاپ و انتشارات امور خارجه.
شرفکندی، عبدالرحمن (هه‌ژار) (1997)، چیشتی مجیور، پاریس: [بی‌نا].
 صدیقی، محمد الناصر (2008)، تاریخ الیزیدیه، سوریه ـ اللاذقیه: دار الحوار للنشر و التوزیع.
 صفی‌زاده، فاروق (1385)، ادیان باستانی ایران، تهران: نشر اوحدی.
غنی، قاسم (1375)، تاریخ تصوف در اسلام و تطورات و تحولات مختلفه آن، تهران: زوّار.
قاضی سعیدی، کیومرث (بی‌تا)، «مدخلی بر دین ازدایی (یزیدی، ایزدی، یزدی، عدوی و ...)»، چیستا، ش 158 و 159.
کرین‌بروک، فیلیپ (1382)، «سه نحله یزیدی، اهل حق و علوی در کردستان»، ترجمة مصطفی دهقان، معارف، ش 60.
مدرّس، عبدالکریم (1369)، دانشمندان کُرد در خدمت علم و دین، تهران: اطلاعات.
مردوخ، محمد (1351)، تاریخ کرد و کردستان، [بی‌جا:] کتابفروشی غریقی.
 مشکور، محمدجواد (1368)، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
نیکیتین، واسیلی (1366)، کرد و کردستان، ترجمه محمد قاضی، تهران: نیلوفر.
 یافعی، ابومحمد عبدالله بن‌علی بن‌سلیمان (1970)، مرآﮤ الجنان و عبرﮤ الیقضان، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
Guest, John S. (1993), Survival among the Kurds: A History of the Yezidis, London: Kegan Paul International.
Kreyenbroek, Philip G. (1995), Yezidism: It’s Background, Observances and Textual tradition, Lewiston & New York: The Edwin Mellen Press.