بررسی تطبیقی افکار و اندیشه‌های مزدک و کارل مارکس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان غیرابراهیمی دانشگاه ادیان و مذاهب.

2 کارشناس ارشد ادیان غیرابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

مزدک، انقلابی و اصلاح‌طلب روزگار ساسانی، در زمان قباد، شاه ساسانی علیه نظام فئودالی و بی‌عدالتی موجود در جامعه و همچنین زیاده‌خواهی ثروتمندان طبقة مرفه جامعه قیام کرد. او با بهره‌گیری از نظام فکری خود، که برخاسته از برخی تعالیم زرتشتی و مانوی و اندیشه‌های انقلابی بود، موفق به ایجاد اصلاحات و تأثیراتی در روزگار قباد، شاه ساسانی شد. روند جنبش او به شکلی شد که برخی از مردم اصول اولیة او را نادیده گرفتند و با دست زدن به برخی رفتارهای ناهنجار، مقدمات انحراف جنبش او را به وجود آوردند. همین عامل سبب شد بعدها او را مروج نظامِ اشتراک در زن و دارایی و اشاعه‌دهندة افکار کمونیستی در ایران بدانند. مقایسة مزدک از یک سو با مارکس، به ‌عنوان پدر کمونیسم مدرن، نشان می‌دهد که کلیّت اصول اعتقادی مزدک گویا با اندیشه‌های مارکسیستیِ مارکس همخوانی ندارد و نظام فکری او با اندیشه‌های اشتراکی مار   کس، به عنوان مبدع نظام مارکسیستی، سنخیتی ندارد. اگرچه شاید بتوان میان آیندة جهان از دیدگاه مزدک و یوتوپیای مارکس تشابهاتی پیدا کرد، اما جهان‌بینی مزدک و راه رسیدن او به جامعة مورد انتظارش با مارکس تفاوت‌های اساسی دارد.

کلیدواژه‌ها


اصفهانی، رضا (1369). ایران از زرتشت تا قیام‌های ایرانی، تهران: انتشارات الهام.
اکبری، امیر (1382). تاریخ اجتماعی ایران در عصر ساسانیان، بجنورد: معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد بجنورد.
آشوری، داریوش (1997). دانش‌نامه سیاسی؛ فرهنگ اصطلاحات و مکتب‌های سیاسی، تهران: نشر مروارید.
آقایی، مجتبی (1380-1381). «مزدک؛ اصلاح‌طلبی و فروپاشی»، در: هفت آسمان، ش12-13، ص131-168.
برلین، آیزایا (1386). کارل مارکس (زندگی و محیط)، ترجمه: رضا رضایی، تهران: نشر
ماهی.
برنامقدم، محمد؛ پرمون، م. (1356). درآمدی بر سیر اندیشه در ایران (مانی ـ مزدک)، تهران: نشر جهان کتاب.
بهار، مهرداد (1386). ادیان آسیایی، تهران: نشر چشمه.
بیرونی، ابوریحان (1386). آثار الباقیه عن‌ القرون الخالیه، ترجمه: اکبر داناسرشت، تهران: انتشارات امیرکبیر.
خسروی، خسرو (1359). مزدک، تهران: دنیای نو.
دراندورف، رالف (1381). «کارل مارکس؛ 1818-1883»، ترجمه: کرامت‌الله راسخ، در: اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، ش181 و 182، ص150-159.
رحیمی، مصطفی (1383). مارکس و سایه‌هایش، تهران: نشر هرمس ـ مرکز بین‌المللی گفت‌وگوی تمدن‌ها.
رورتی، ریچارد (1377). «مسیح و مارکس؛ انجیل و مانیفست»، ترجمه: مسلم علی‌خانی، در: نشریه گزارش، ش91، ص42-45.
زرین‌کوب، عبدالحسین؛ زرین‌کوب، روزبه (1379). تاریخ ایران باستان (4)؛ تاریخ سیاسی ساسانیان، تهران: سمت.
شاپور شهبازی، علیرضا (1389). تاریخ ساسانیان، ترجمه بخش ساسانیان از کتاب ترجمه طبرسی و مقایسه آن با تاریخ بلعمی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شکی، منصور (1380). «آموزه‌های هستی‌شناختی‌ تکوینی و جهان‌شناختی مزدک»، ترجمه: منیژه اذکائی، در: نامة پارسی، ش22، ص13-32.
الشهرستانی، عبد الکریم (1995). الملل والنحل (الجزء الاول)، تحقیق: امیر علی منها، علی مَسَن فاعور، بیروت: دار المعرفه.
طبری، محمد بن ‌جریر (1375). تاریخ طبری، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: نشر اساطیر، ج2.
فردوسی، ابوالقاسم (1384). شاهنامه (بر اساس نسخه معتبر مسکو و مقابله با نسخه ژول مول)، مقدمه: حسین محیی‌الدین قمشه‌ای، تهران: نشر محمد (ص).
کار، ای. اچ. (1364). بررسی پیش‌گامان سوسیالیسم از دیدگاه تاریخ، ترجمه: یحیی شمس، تهران: نشر امیرکبیر.
کالینیکوس، الکس (1382). اندیشه‌های انقلابی مارکس، ترجمه: پرویز بابایی، تهران: نشر آزاد مهر، قطره.
کریستین‌سن، آرتور (1374). سلطنت قباد و ظهور مزدک، ترجمه: احمد بیرشک، تهران: نشر کتاب‌خانه طهوری.
کریستین‌سن، آرتور (1378). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه: رشید یاسمی، تهران: نشر صدای معاصر.
کلیما، اوتار (1371). تاریخچة مکتب مزدک، ترجمه: جهانگیر فکری ‌ارشاد، تهران: نشر
توس.
کولاکوفسکی، لشک (1385). جریان‌های اصلی مارکسیسم، ترجمه: عباس میلانی، تهران: نشر آگاه، ج1 و 2.
گیدنز، آنتونی (1376). جامعه‌شناسی، ترجمه: منوچهر صبور، تهران: نشر نی.
مارکس، کارل (1377). دست‌نوشته‌های اقتصادی و فلسفی 1844، ترجمه: حسن مرتضوی، تهران: نشر آگاه.
مارکس، کارل؛ انگلس، فریدریش (1385). مانیفست حزب کمونیست، ترجمه: محمد پورهرمزان، تهران: نشر توده.
مجتبوی، جلال‌الدین (1354). «تحلیلی کوتاه از فلسفه سیاسی مارکس»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش91-92، ص212-219.
مساروش، اشتیوان (1380). نظریه یبگانگی مارکس، ترجمه: حسن شمس‌آوری، کاظم فیروزمند، تهران: نشر مرکز.
مسعودی، علی بن ‌الحسین (1349). التنبیه والاشراف، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نولدکه، تئودور (1378). تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، ترجمه: عباس زریاب، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 
Gaube, H. (1982)."Mazdak: Historical Reality or Invention?," in: studia Iranica, Tome 11, pp. 111-122.
Marx-Engles (1975-94). Collected Works, London: Lawrence and Wishart, vol. 3.
Russel, J. R. (1990). "Kartir and Mani: a Shamanistic Model of thire Conflict", in: Acta Iranica, vol. XVI, Leiden,
Shaki, M. (1978). "The Social Doctrine of Mazdak in the light of MiddlePersianEvidence," in: Archir Orientalni, no. 46,
Tafazzoli, A. (1984). "Observations sur le soi-disant Mazdak-Nāmag”, Orientalia JDuchesne-Guillemen Emerito Oblata, pp. 507-510.
Zaehner, R. C. (1975). The Dawn and twilight of Zoroastrianism, London: Weidenfeld and Nicolson.