بررسی حاکمیت زن از نگاه عهد قدیم و قرآن کریم با تکیه بر داستان ملکهٔ سبأ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری مطالعات تطبیقی زن در ادیان، دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

ادیان الاهی هماهنگ با فطرت انسانی است و آموزه‌های آنها از وحی الاهی سرچشمه گرفته است. به ‌همین دلیل، در مسائل اساسی و نیز برخی مباحث فرعی، دیدگاه‌های مشترکی دارند. توجه به زن و بیان سرگذشت زنان برجسته، یکی از اشتراکات ادیان ابراهیمی است؛ چنان‌که در کتاب مقدس (عهد قدیم) و قرآن کریم، سرگذشت شماری از زنان گاه با تفاوت اندک و گاه بدون هیچ تفاوتی ذکر شده است. از سوی‌ دیگر، مسائل مربوط به زنان همواره از بحث‌های مطرح در جامعه بوده است؛ بحث‌های گوناگونی که گاه دینی را به کم‌ارزش‌دانستن جایگاه زن متهم می‌کند. در این ‌میان، مسئلهٔ حاکمیت زنان در جامعه از بحث‌های جنجال‌برانگیز بوده است، چراکه فقها بر شرط «ذکوریّت» در مناصبی مانند نبوت، قضاوت و حاکمیت، اتفاق و اجماع دارند. بنابراین، تحقیق در این ‌باره بسیار ضروری به نظر می‌رسد. داستان ملکهٔ سبأ در عهد قدیم و قرآن کریم ذکر شده است و حاکمیت زن در آن به‌خوبی نمود دارد. از آنجایی که دریافت‌ها و برداشت‌های صورت‌گرفته از این داستان می‌تواند در بحث حاکمیت زنان راه‌گشا باشد و نیز، به ادلهٔ موافقان و مخالفان حاکمیت زن، در گزاره‌های دینی هر دو دین (یهودیت- اسلام) استناد شده، لذا در این مقاله، ابتدا نگاهی گذرا به این داستان خواهیم داشت و سپس دیدگاه‌های موافقان و مخالفان و دلایل آنها دربارهٔ این مسئله را با تکیه بر داستان ملکهٔ سبأ بیان خواهیم کرد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم (1373). ترجمه: ناصر  مکارم شیرازی، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
عهد قدیم؛ ترجمه هزارۀ نو (1375).ایران: انتشارات ایلام.
‌ابن ‌کثیر قرشی الدمشقی، اسماعیل بن عمر (۱۴۰۳). تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار المعرفة.
ابن ‌منظور، محمد بن ‌مکرم (۱۳۸۵). لسان العرب، طهران: معهد العلوم الانسانیة والدراسات الثقافیة.
ابن‌شعبه، حسن بن علی (1382). تحف العقول، ترجمه: صادق حسن‌زاده، قم: آل علی.
آقابخشی، علی (1336). فرهنگ علوم سیاسی، تهران: چاپار.
البخاری، ابو عبدالله اسماعیل‌ بن ‌ابراهیم (۱۴۰۷). صحیح البخاری، شرح و تحقیق: الشیخ قاسم الشماعی الرفانی، بیروت: دار القلم.
بیهقی، احمد بن ‌حسین (۱۴۲۳). الأسماء والصفات، بیروت: دار الکتاب العربی.
ترمذی، محمد بن‌ عیسی (۱۴۰۳). سنن الترمذی، تحقیق: ابراهیم عطوه عوض، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جوادی آملی، عبدالله (1378). تفسیر موضوعی قرآن، قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1382). زن در آینه جلال و جمال، قم: مرکز نشر اسراء.
حرّ عاملی، محمد بن‌ الحسن (1414). وسائل الشیعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
الحسینی الزبیدی، محمد مرتضی (۱۴۰۹). تاج العروس، بیروت: مکتبة الحیاة.
الخوئی، سید ابوالقاسم (1418). مبانی تکملة المنهاج، النجف: مطبعة الادب.
دانش‌نامهٔ جهان اسلام (1382). قم: مؤسسه دائرة‌المعارف الفقه الاسلامی.
الشرتونی اللبنانی، الخوریی (۱۴۰۳). اقرب الموارد، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
شمس‌ الدین، محمد مهدی (۱۴۱۶). اهلیّة المرأة لتولّی السلطة، بیروت: المؤسسة الدولیة للدراسات والنشر.
شوکانی، محمد بن ‌علی ‌بن ‌محمد (بی‌تا). نیل الاوطار، مصر:‌ دار احیاء التراث العربی.
صدر، محمد باقر (۱۳۶۸). دروس فی علم الاصول، بیروت: مؤسسه اعلمی.
الصنعانی، محمد بن ‌یحیی ‌بن ‌عبدالله (۱۹۸۴). الأنباء عن دولة بلقیس و سبأ، صنعاء: منشورات دار الیمنیة للنشر والتوزیع.
طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۸۷). تفسیر المیزان، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طبرسی، احمد بن ‌علی (۱۴۱۵). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تعلیق: سید هاشم رسولی، تهران: مکتب العلمیة الاسلامیة.
طبری، محمد بن ‌جریر (بی‌تا). تاریخ الطبری، بیروت: مؤسسه اعلمی.
طرابلسی، سعد الدین (۱۴۰۶). المهذب فی الفقه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
طوسی، ابو جعفر (۱۴۲۴). الخلاف، تحقیق: سید علی خراسانی و سید جواد شهرستانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامیة التابعة لجماعة المدرسین.
عاملی، زین ‌الدین (1416). مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: دار المشرق.
عبد الملک، بطرس (۱۹۹۵). قاموس الکتاب المقدس، قاهره: دار الثقافة.
عبده، شیخ محمد (بی‌تا). شرح نهج ‌البلاغه، بیروت: دار المعرفة.
فاضل هندی، محمد بن ‌حسن (۱۴۱۶). کشف اللثام من القواعد الاحکام، قم: النشر الاسلامیة.
فکری، انطونیوس (۱۹۹۴). تفسیر الکتاب المقدس العهد القدیم، مصر: دار الفکر.
قمی، میرزا ابوالقاسم (۱۴۱۷). غنائم الایام، خراسان: مکتب الاعلام الاسلامی.
کهن، ابراهام (۱۳۸۲). گنجینه‌ای از تلمود، تهران: اساطیر.
مالمیری، احمد (۱۳۸۵). حاکمیت قانون مفاهیم، مبانی و برداشت‌ها، تهران: مجلس شورای اسلامی.
مجلسی، محمد باقر (۱۴۰۳). بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
محقق حلی، جعفر بن‌ حسن (۱۳۷۶). شرایع الاسلام، قم: سمت.
مرعشی، محمدحسن (۱۳۷۹). دیدگاه‌های نو در حقوق کیفری اسلام، قم: نشر میزان.
مصطفوی، حسن (۱۴۱۶). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مؤسسة الطباعة والنشر.
المقحفی، ابراهیم (۱۹۸۵). معجم المدن والقبائل الیمنیة، صنعاء: منشورات دار الحکمة.
نسائی، احمد بن شعیب (۱۴۱۳). سنن نسائی، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.