ملااحمد نراقی؛ مناسبات و مواجهه سیاسی‌اجتماعی با حکومت قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، گرایش تشیع اثناعشری، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار گروه تاریخ تشیع، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

نحوه مناسبات عالمان دینی با پادشاهان قاجار، در شمار مباحث مهم این دوره از تاریخ معاصر ایران است. ملااحمد نراقی از عالمان برجسته دوره زمامداری فتح‌علی‌شاه قاجار است که علاوه بر جایگاه برجسته علمی و دینی، از نفوذ کلمه و پایگاه اجتماعی بالایی برخوردار بوده است. در این پژوهش که به روش توصیفی‌تحلیلی انجام شده، مناسبات و مواجهه سیاسی‌اجتماعی ملااحمد نراقی با حکومت قاجار بررسی شده است. وی با توجه به آرامش نسبی در کشور و سیاست فتح‌علی‌شاه در حمایت از عالمان دین و تظاهر به تدین و رعایت اسلام و تقید به مذهب تشیع، همگام با دیگر عالمان مطرح زمان، با صدور فتوای جهاد و دعوت از مردم، از شاه و حکومت قاجار در برابر یورش روسیه به سرزمین ایران حمایت کرد و با استفاده از حمایت فتح‌علی‌شاه، ضمن مقابله با جریان‌های فکری انحرافی و گروه‌های کج‌اندیش، به روشنگری و ترویج دین مبین اسلام پرداخت. این همگرایی ملااحمد نراقی با شاه قاجار، به ‌معنای تأیید تمامی اعمال حکومت نیست؛ بلکه وی در آثارش، ضمن انتقاد از حاکم ظالم، ابعاد گوناگون حکومت دینی و عادلانه را ترسیم و بهترین نوع حاکمیت، یعنی ولایت فقیه، را به ‌صورتی قاعده‌مند بیان کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آقابخشی، علی‌اکبر؛ افشاری‌ راد، مینو (1387). فرهنگ علوم سیاسی، تهران: چاپار.
اخترشهر، علی؛ مسلمی، حمیدرضا (1381). «ثبات حکومت از منظر ملااحمد نراقی»، در: علوم سیاسی، س5، ش17، ص91-103.
اسماعیل‌زاده، محمد (1381). «مبانی، ادله و اختیارات ولایت فقیه از نظر ولایت فقیه»، در: مجموعه مقالات کنگره فاضلین نراقی، ج2، ص285-295.
اسماعیلی، اسماعیل (1380). «همراهی‌ها و رویارویی‌های نراقی با حکومت قاجار»، در: حوزه، ویژه‌نامه فاضلین نراقی، س18، ش5-6 (107-108)، ص221-281.
اعتمادالسلطنه (1367). منتظم ناصری، تهران: دنیای کتاب.
الگار، حامد (1356). نقش روحانیت پیشرو جنبش مشروطیت؛ دین و دولت در ایران، نقش علما در دوره قاجاریه، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: توس.
امین، سید محسن (1416). اعیان ‌الشیعة، تهران: مؤسسه چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
انصاری، علی‌رضا (1381). «ولایت فقیه از منظر ملااحمد نراقی»، در: مجموعه مقالات کنگره فاضلین نراقی، ج2، ص297-312.
ایزدهی، سید سجاد (1384). اندیشه سیاسی ملااحمد نراقی، قم: بوستان کتاب.
بارانی، محمدرضا (1392). بررسی تاریخی تعامل فکری و سیاسی امامیه با فرقه‌های معتزله، حنابله و اشاعره در عصر آل بویه در بغداد، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بارانی، محمدرضا؛ دهقانی، محمد (1393). «بررسی تطبیقی رواداری مذهبی حاکمان آل بویه و سلجوقیان در امور سیاسی و حکومتی»، در: پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، س4، ش13، ص7-26.
بامداد، مهدی (1371). شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری، تهران: زوار.
باوی، محمد (1381). «بررسی مقایسه‌ای ولایت فقیه از دیدگاه فاضل نراقی و امام خمینی»، در: مجموعه مقالات کنگره فاضلین نراقی، ج2، ص413-434.
برجی، یعقوب‌علی (1381). «محقق نراقی و مسئله ولایت فقیه»، در: آینه پژوهش، س13، ش73، ص28-35.
بیابانی اسکویی، محمد (1381). «اخباری و اصولی از نظر فاضلین نراقی»، در: مجموعه مقالات کنگره فاضلین نراقی، ج1، ص140-176.
تنکابنی، محمد (1364). قصص ‌العلماء، تهران: اسلامیه.
جعفرپیشه، مصطفی (1381). «جایگاه ملااحمد نراقی در پرداختن نظریه ولایت فقیه»، در: مجموعه مقالات کنگره فاضلین نراقی، ج2، ص368-392.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1385). اصول و مفاهیم ژئوپلتیک، مشهد: آستان قدس رضوی.
حائری، عبدالهادی (1372). نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.
حسینی، سید محمدرضا (1381). «ملااحمد نراقی بر بلندی قله دانش»، در: مجموعه مقالات کنگره فاضلین نراقی، ج1، ص513-528.
حکیم، حسین (1381 الف). «سیر زندگی فقهی‌فرهنگی ملااحمد نراقی»، در: مجموعه مقالات کنگره فاضلین نراقی، ج1، ص11-45.
حکیم، حسین (1381 ب). «اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عصر ملااحمد نراقی»، در: مجموعه مقالات کنگره فاضلین نراقی، ج2، ص9-42.
خمینی، روح‌الله (1360). ولایت فقیه، تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
دهقانی، محمد (1393). بررسی تطبیقی رواداری مذهبی در عصر آل بویه و سلجوقیان، قم: ادیان.
سپهر، محمدتقی لسان‌الملک (1377). ناسخ التواریخ، تهران: اساطیر.
سجادی، سید عبدالقیوم (1381 الف). «جامعه و حکومت در اندیشه ملااحمد نراقی»، در: علوم سیاسی، س5، ش17، ص41-53.
سجادی، سید عبدالقیوم (1381 ب). «جایگاه عدالت در اندیشه سیاسی محقق نراقی»، در: مجموعه مقالات کنگره فاضلین نراقی، ج2، ص531-543.
سروش، محمد (1378). دین و دولت در اندیشه اسلامی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
سیف‌زاده، سید حسین (1378). نظریه‌پردازی در روابط بین‌الملل؛ مبانی و قالب‌های فکری، تهران: سمت.
شفیعی مازندرانی، سید محمد (1381). «ولایت مطلقه فقیه از دیدگاه علامه نراقی»، در: مجموعه مقالات کنگره فاضلین نراقی، ج2، ص435-449.
صبوریان، محسن (1398). تکوین نهاد مرجعیت تقلید شیعه، قم: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
فاطمی، سید حسن (1381). دبیرخانه کنگره فاضلین نراق، ش4، ص33-36.
فیرحی، داوود (1381). «اندیشه سیاسی ملااحمد نراقی»، در: علوم سیاسی، س5، ش17، ص13-25.
قوام، عبدالعلی (1371). اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل، تهران: سمت.
کربلایی، علی (1380). «پیشینه ولایت فقیه»، در: فقه؛ کاوش نو در فقه اسلامی، ش29-30، ص259-336.
لک‌زایی، نجف (1381 الف). «ارزش تفکر سیاسی نراقی»، در: علوم سیاسی، س5، ش17، ص7-12.
لک‌زایی، نجف (1381 ب). «ارزش تفکر سیاسی ملااحمد نراقی»، در: مجموعه مقالات کنگره فاضلین نراقی، ج2، ص61-70.
مجتهدی، مهدی (1327). رجال آذربایجان در مشروطه، بی‌جا: نقش جهان.
مدرس تبریزی، محمدعلی (1374). ریحانة‌ الادب، تهران: خیام.
مزینانی، محمدصادق (1381). اندیشه سیاسی محقق نراقی، قم: دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
معین، محمد (1359). فرهنگ معین، تهران: امیرکبیر.
ملکم، جان (1380). تاریخ کامل ایران، ترجمه: اسماعیل حیرت، تهران: افسون.
ممدوحی، حسن (1381). «ولایت فقیه و نراقی»، در: فقه اهل بیت (گرامی‌داشت فاضلین نراقی)، س8، ش29، ص61-78.
مهاجرنیا، محسن (1381). «اختلاف مدنی در اندیشه ملااحمد نراقی»، در: علوم سیاسی، س5، ش17، ص55-66.
مهرابی، راضیه (1392). «بررسی زمینه‌ها و امکان سیاست خارجی مشترک کشورهای اسلامی»، در: موانع و فرصت‌های همگرایی در جهان اسلام، محمد ستوده و جمعی از پژوهشگران، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
نراقی، حسن (1374). آثار تاریخی شهرستان‌های کاشان و نطنز، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
نراقی، ملااحمد (1362). مثنوی طاقدیس، به اهتمام: حسن نراقی، تهران: امیرکبیر.
نراقی، ملااحمد (1363). معراج ‌السعادة، تهران: جاویدان.
نراقی، ملااحمد (1371). معراج‌ السعادة، قم: هجرت.
نراقی، ملااحمد (1378). حدود ولایت حاکم اسلامی، ترجمه: مرتضی حاج‌علی‌فرد، تهران: کنگره.
نراقی، ملااحمد (1380). خزائن، قم: کنگره بزرگ‌داشت محققان نراقی.
نراقی، ملااحمد (1381). مثنوی طاقدیس، تصحیح: علی افراسیابی، قم: نهاوندی.
نراقی، ملااحمد (1417/1375). عوائد الایام، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
نفیسی، سعید (1344). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، تهران: بنیاد.
ورعی، سید جواد (1381). «پیشینه عقلی و نقلی ولایت فقیه»، در: مجموعه مقالات کنگره فاضلین نراقی، ج2، ص313-341.