واکاوی سهم مبلّغان کلیسای شرق در شناساندن مناطق جغرافیایی در سده 11 ه.ق./17 م.

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته دکتری تاریخ و تمدّن ملل اسلامی، استاد مدعوّ مؤسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران

چکیده

سده 11 ه.ق./17 م. مقارن با سلطه ترکان عثمانی در مناطق آسیای صغیر، شام، مصر و برخی از کشورهای اروپایی بوده است. مدارای حاکمان با پیروان ادیان، محبوبیت دولت و گسترش ادیان و مذاهب را به دنبال داشته، و از این رهگذر، زمینه سفرهای مبلّغان مسیحی به منظور تبلیغ مسیحیت و گردآوری کمک‌های مالی نیز فراهم می‌شده است. از نتایج مهم این‌گونه سفرها، تألیف سفرنامه‌هایی بود که تأثیر بسزایی در شناساندن جغرافیای دیگر سرزمین‌ها داشت. الیاس موصلی، ماکاریوس انطاکی و پسرش پولس سه تن از این مبلّغان هستند. الیاس پانزده سال به بخشی از اروپا و آمریکای مرکزی و جنوبی سفر کرد. ماکاریوس و پسرش پولس نیز در دو سفر پنج‌ساله و هفت‌ساله، راهی کشورهای والاکیا، مولداوی، اوکراین، روسیه و گرجستان شدند. گرچه قصد اصلی این پدران مقدس، ماجراجویی و شناخت کشورها نبوده، اما نوشته‌هایشان سهم بزرگی در معرفی اوضاع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و آثار تاریخی و مذهبی کشورها داشته است. در این مقاله با روشی تحلیلی‌توصیفی، سفرنامه‌های الیاس موصلی و ماکاریوس انطاکی معرفی و بررسی، و نقششان در معرفی مناطق گوناگون تشریح می‌شود.

کلیدواژه‌ها


 

ابرص، میخائیل (1994). «مخطوط «مجموع لطیف» للبطریک ماکاریوس الثالث زعیم»، در: المشرق، السنة 68، تموز و کانون الاوّل، ص421-448.
ارتیاد الآفاق، المرکز العربی للادب الجغرافی، در: http://alrihlah.com/books/news/81 (آخرین دسترسی: 19/9/1399)
حائری، عبدالحسین (1344). «نسخ خطی شرقی و فهرست کتب خطی در شوروی»، در: وحید مهر، س2، ش20، ص6-9.
دمشقی، جرجی مرقس (مستشارالدوله) (1328). المقتطف، المجلد السادس والثلاثون، الجزء 5.
دیب، منار (2005). مغامرة الأب إلیاس الموصلی أوّل رحلة عربیة إلی العالم الجدید، دمشق: مؤسسة الصحافة والطباعة والنشر.
راضی، إبتهاج عمر طاهر (1975). «رحلة المواطن العراقی إلیاس الموصلی أوّل سائح عربی یصل إلی الأمیرکتین»، در: المورد، ش2، ص167-194.
ریشار، فرانسیس (1376). «مسیحیت و اسلام در قرن هفدهم؛ سه مجلس مناظره اسلامی‌مسیحی». ترجمه: ابوالحسن سروقد مقدم، در: مشکوة، ش5۶-5۷، ص67-74.
زیات، حبیب (1932). «من سفره البطریک ماکاریوس الحلبی بقلم ولده الشماس بولس»، در: المشرق، السنة الثلاثون، عدد 8-9، ص561-574.
زیدان، جرجی (2012). تاریخ آداب اللغة العربیة، قاهره: مؤسسة الهنداوی للتعلیم والثقافة.
سبستیانی، الأب جوزیبه دی سانتا ماریا الکرملی (1426). رحلة سبستیانی، ترجمة: بطرس حداد، بیروت: الدار العربیة للموسوعات.
سلوم، سعد (2014). المسیحیون فی العراق، بغداد/بیروت: مؤسسة مسارات للتنمیه الثقافیة والأعلامیة.
قاشا، سهیل (2009). مسیحیو العراق، بیروت/لندن: دار الورّاق.
کحّاله، عمر رضا (1414/1993). معجم المؤلفین، بیروت: الرسالة، الطبعة الأولی.
کراتشکوفسکی، اغناطیوس یولیانوفتش (بی‌تا). تاریخ الأدب الجغرافی العربی، نقله إلی اللغة العربیة: صلاح‌الدین عثمان هاشم، قاهره: الإدارة الثقافیة فی جامعة الدول العربیة.
کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ (1380). «در جست‌وجوی نسخ خطی همراه با دست‌نوشته‌ها (3) (صفحاتی از خاطرات درباره کتاب و مردم)». ترجمه: پرویز اذکایی (سپیتمان)، در: آیینه میراث، ش15، ص76-84.­
کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ (1389). تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ سوم.
معلوف، لوییس (1367). المنجد، تهران: معراج.
یوسفی‌فر، شهرام (1381). «تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلام»، در: کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش54-55، ص24-33.
Farah, Caesar E. (2003). An Arab's Journey to Colonial Spanish America: The Travels of Elias al-Mûsili in the Seventeenth Century, New York: Syracus University Press.
Lunde, Paul (1992). “The New World through Arab Eyes”, in: Arab and Islamic Culture and Connection, vol. 43, No. 3, available at:
www.SaudiAramcoworld.Com (آخرین دسترسی: 19/9/1399)