رابطة ایمان و عمل در شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ادیان ابراهیمی دانشگاه ادیان

چکیده

برای تبیین چگونگی رابطة ایمان و عمل با تأکید بر منابع شیعة اثناعشری از دو نوع رابطه می‌توان سخن به میان آورد: رابطة مفهومى و رابطة عینی. رابطة مفهومى ایمان و عمل به کالبد شکافى این معنا مى‌پردازد که آیا عمل جزو ذات ایمان است یا نه؟ اگر عمل از اجزاى تشکیل‌دهندة ایمان باشد با فقدان آن، ایمانْ نیز منتفى مى‌شود و اگر عمل جزو ذات ایمان نباشد، بلکه از لوازم یا شرائط ایمان محسوب شود، با فقدان آن ایمان منتفى نمى‌شود، گرچه ایمان کامل نخواهد بود. اهمیت مسئله از آنجاست که از یک سو از ظاهر برخی روایات شیعه برمی‌آید که عمل جوارحی یکی از ارکان ایمان است و حتی گاه گفته شده که تمامیِ ایمان به عمل است و از سوی دیگر اگر عمل جزو ذات ایمان محسوب شود، دایرة اهل ایمان تنگ می‌شود و با دیدگاه رایج امامیه در تعارض خواهد بود. و اما در رابطة عینی سخن بر سر این است که در عالم واقع، رابطة دو سویه‌ای از نوع اشتراط، کاشفیت یا تلازم میان ایمان و عمل وجود دارد. چراکه ایمان مقتضى عمل صالح است و عمل صالح نشانه و دلیل بر ایمان خواهد بود.
 

کلیدواژه‌ها


قرآن مجید، با ترجمة محمدمهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم.
ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید (1387ق)، شرح نهج البلاغه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن‌حزم، علی بن‌محمد (1416ق)، الفصل، بیروت: دار الجیل.
ابن‌منده، محمد بن‌اسحاق بن‌یحیی (1421ق)، کتاب الایمان، ریاض: دارالفضیله.
اشعری، ابوالحسن (بی‌تا)، الابانه عن اصول الدیانه، الطبعة الاولی، بیروت: دار ابن‌زیدون.
ایزوتسو، توشیهیکو (1380ش)، مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمة زهرا پورسینا، تهران: انتشارات سروش.
بحرانی، سید هاشم (1419ق)، البرهان فی تفسیر القرآن.
بحرانی، شیخ یوسف (1419ق)، الشهاب الثاقب، تحقیق السید مهدی الرجائی، قم: المحقق.
بخاری، محمد بن‌اسماعیل (1407ق)، صحیح البخاری، بیروت: دار القلم.
بغدادی، عبدالقاهر (1419ق)، الفرق بین الفرق، تحقیق محمد یحیی‌الدین عبدالحمید، بیروت: المکتبة العصریه.
تفتازانی، مسعود بن‌عمر (1409ق)، شرح المقاصد، قم: منشورات الشریف الرضی.
ـــــــــــ (بی‌تا)، شرح العقائد النفسیه، تحقیق محمد عدنان درویش، بی‌جا.
جعفری، محمدتقی (1379ش)، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جعفریان، رسول (1380ش)، مرجئه تاریخ و اندیشه‌ها، قم: انتشارات دلیل ما.
جوادی آملی، عبدالله (1384ش)، تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء.
حلّی، علامه حسن (1398ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ترجمة ابوالحسن شعرانی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
حنفی، حسن (1988م)، من العقیده الی الثوره، قاهره: مکتبة مدبولی.
خمیس، محمد بن‌عبدالرحمن (1416ق)، اصول الدین عند الامام ابی‌حنیفه، ریاض: دارالصمیعی.
رضا، محمدرشید (1393ق)، تفسیر القرآن الکریم، بیروت: دار المعرفة.
سبحانی، جعفر (1370ش)، بحوث فی الملل و النحل، قم: الدارالاسلامیه.
ـــــــــــ (1411ق)، الالهیات، قم: مرکز العالمی للدراسات الاسلامیة.
صدرالدین شیرازی، محمد بن‌ابراهیم (1391ق)، شرح اصول کافی، تهران: مکتبة المحمودی.
ـــــــــــ (1366ش)، تفسیر القرآن الکریم، انتشارات بیدار.
طباطبایی، محمدحسین (1393ق)، تفسیر المیزان، قم: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
طوسی، شیخ محمد بن‌حسن (1362ش)، تمهید الاصول فی علم الکلام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طه، علی حسن (1412ق)، بحوث فی معالم الکفر و الایمان من السنة و القرآن، بیروت: الدار الاسلامیه.
عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین (1409ق)، حقائق الایمان، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
عبدالجبار، قاضی‌ (1408ق)، شرح الاصول الخمسه، القاهره: مکتبة وهبة.
فخر رازی، محمد بن‌عمر (1405ق)، تفسیر الکبیر، بیروت: دارالفکر.
کاشانی، عزالدین محمود (1376ش)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: نشر هما.
کاشانی، فیض (1412ق)، کتاب الوافی، اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین.
کلینی، محمد بن‌یعقوب (1401ق)، الاصول من الکافی، الطبعة الرابعه، بیروت: دار صعب.
لاهیجی، عبدالرزاق (1362ش)، سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، تهران: انتشارات الزهرا.
مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفا.
مجلسی، محمدباقر (1412ق)، مرآة العقول، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مسلم (1401ق)، صحیح مسلم، بشرح الامام النووی، بیروت: دارالفکر.
مرتضی علم الهدی، علی بن‌الحسین (1411ق)، الذخیره، ق: مؤسسة النشر الاسلامی.
مفتاح، احمدرضا (1386ش)، «نقش ولایت و عمل در نجات از نظر شیعه»، فصلنامة هفت آسمان، شمارة 36.
مفید، محمد بن‌محمد (1403ق)، کتاب الامالی، جامعة المدرسین فی الحوزة العلمیه.