رؤیت خداوند از دیدگاه اشاعره و ابن‌عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد عرفان و تصوف

چکیده

به لحاظ شواهد تاریخی دغدغة رؤیت خدا به قبل از اسلام مربوط می‌شود. در اسلام نیز رؤیت خدا از همان آغاز دعوت به یگانه‌پرستی، یکی از دلمشغولی‌های اصلی دعوت‌شدگان بود. دیده‌نشدن خدای یگانه، در مقابل دیده‌شدن بت‌های مشرکان، دستاویزی برای مشرکان و معاندان در رهزنی تازة مسلمانان بوده است. اما جدای از این جدال که چندان دوام نداشت، خداپرستان و متفکران اسلامی نیز با یکدیگر بر سر این مسئله جدال داشته‌اند. مهم‌ترین مدافعان رؤیت در بین امت اسلامی، اشاعره هستند. آنان علاوه بر استناد به شواهدی از قرآن و روایات به توجیه عقلانی آن نیز پرداخته‌اند. در این بین روشن نبودن دیدگاه عرفا و نیز شباهت‌های ظاهری بین آنان و اشاعره در برخی مسائل، زمینه را برای پیونددادن آنان به اشاعره و به نحوی دنباله‌رو اشاعره قلمداد کردن آنان مساعد ساخته است. این نوشتار در صدد مقایسة دیدگاه اشاعره در این زمینه با نظرات ابن‌عربی است که پایه‌گذار و خبیر بی‌بدیل عرفان نظری شناخته می‌شود. برای این کار ابتدا نظرات و ادلة اشاعره معرفی و سپس سخنان ابن‌عربی در این زمینه تبیین شده است. در پایان نیز علاوه بر بررسی چند عبارت دوپهلوی ابن‌عربی، به نقدهای او بر اشاعره اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها


ابن‌عربی (بی‌تا)، الفتوحات المکیة (4 جلدى)، بیروت: دار صادر.
ـــــــــ (1370)، فصوص الحکم، تحقیق و تعلیق ابوالعلاء العفیفی، چاپ دوم، تهران: انتشارات الزهراء (س).
اشعری، ابوالحسن علی بن‌اسماعیل (بی‌تا)، الإبانة عن اصول الدیانة، تعلیقه‌ عبدلله محمود محمد عمر، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ـــــــــ (1421)، اللمع فی الرد علی اهل الزیغ و البدع، تصحیح محمد امین ضناوی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ـــــــــ (1417)، اصول اهل السنة و الجماعة (المسماة برسالة اهل الثغرتحقیق محمد سعید الجلیند، قاهره: المکتبة الازهریة للتراث.
باقلانی، قاضی ابوبکر بن‌طیب (1407)، الانصاف فی اسباب الخلاف، تحقیق عمادالدین احمد حیدر، بیروت: عالم الکتب.
بغدادی، ابومنصور عبدالقاهر (1401)، اصول الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة.
جوینی، امام الحرمین ابوالمعالی (1416)، الارشاد الی قواطع الادلة فی اصول الاعتقاد، تحقیق اسعد تمیم، چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.
رازی، امام فخرالدین محمد بن‌عمر بن‌الحسین (1406الف)، الاربعین فی اصول الدین، تحقیق احمد حجازی السقا، [قاهره:] المکتبة الکلیات الازهریة.
ـــــــــ (1992)، معالم اصول الدین، بیروت: دارالفکر اللبنانی.
ـــــــــ (1420)، المطالب العالیة، تحقیق محمد عبدالسلام شاهین، بیروت: دارالکتب العلمیة.
سبزواری، ملاهادی (1375)، شرح الاسماء او شرح دعاء الجوشن الکبیر، تحقیق نجفقلی حبیبی، چاپ دوم، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
سیدحیدرآملی (1368الف)، جامع الاسرار و منبع الانوار، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى وزارت فرهنگ و آموزش عالى.
شافعی، محمد بن‌ادریس (بی‌تا)، الفقه الاکبر، محقق محمد یاسین عبدالله، بغداد: مکتبة الفکر العربی.
شهرستانی، ابوالفتح محمد بن‌عبدالکریم (1421)، الملل و النحل، تحقیق محمد عبدالقادر الفاضلی، چاپ دوم، بیروت: المکتبة العصریة.
ـــــــــ (1425)، نهایة الاقدام فی علم الکلام، تحقیق احمد فرید المزیدی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
شیخ طوسی، محمد بن‌الحسن (1358)، تمهید الاصول، ترجمه عبدالمحسن المشکوة الدینی، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
علامه حلی (1419)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، چاپ هشتم، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ـــــــــ (1414)، نهج الحق و کشف الصدق، عین‌الله حسنی ارموی، چاپ چهارم، قم: دارالهجرة.
غزالی، ابوحامد محمد (1408)، الاربعین فی اصول الدین، بیروت: دارالجبل.
ـــــــــ (1409)، الاقتصاد فی الاعتقاد، بیروت: دارالکتب العلمیة.
فرغانى، سعیدالدین (1379)، مشارق الدرارى، (شرح تائیه ابن‌فارض)، چاپ دوم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
فنارى، محمد بن‌حمزه (1374)، مصباح الأنس (شرح مفتاح الغیب)، تهران: انتشارات مولى.
قاضی عبدالجبار، بن‌احمد الهمدانی الاسدآبادی (1422)، شرح الاصول الخمسة، تعلیق احمد بن‌الحسین بن‌ابی‌هاشم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
قاری حنفی، ملاعلی (بی‌تا)، شرح کتاب الفقه الاکبر (لابی‌الحنیفة النعمان بن‌ثابت)، مصحح علی محمد دندی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
قونوى، صدرالدین (بی‌تا)، رسالة النصوص، [بی‌جا].
ـــــــــ (1374)، مفتاح الغیب، تهران: انتشارات مولى.
قیصرى رومى، داوود (1375)، شرح فصوص الحکم، تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
کاشانی، ملا عبدالرزاق (1370)، شرح فصوص الحکم، چاپ چهارم، قم: انتشارات بیدار.
مجلسی، محمدباقر (1404)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
مطهری، مرتضی (1380)، کلیات علوم اسلامی، ج2: کلام ـ عرفان ـ حکمت عملی، چاپ بیست و پنجم، تهران: انتشارات صدرا