اخلاق مخالفت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

اختلافات عقیدتی میان مسلمانان پیرو مذاهب گوناگون در مواردی به شکل نامناسبی درآمده است. انکار این واقعیت و تلاش در جهت نادیده گرفتن یا حذف آن، راه به جایی نمی‌برد. افزون بر آن، اگر این اختلافات در مسیری سالم پیش برود، مایه زایندگی و پویایی جوامع اسلامی می‌گردد و از این جهت، نه تنها لازم که بسیار حیاتی است. مشکل اصلی این اختلافات آن است که در آن اخلاق نادیده گرفته می‌شود و به قیمت دفاع و حفظ بخشی از دین اسلام، یعنی عقاید، بخش دیگری از آن، یعنی اخلاق اسلامی، کنار گذاشته می‌شود. بی‌اخلاقی‌های رایج در عرصه مناقشات میانْ‌مذهبی، به تدریج نهادینه شده و خطر اصلی در همین است که گاه فراموش می‌کنیم پیامبر اسلام (ص)، اسوه اخلاق شناخته شده است و ترویج آیین او، تنها از طریق رعایت اصول اخلاقی شدنی است. هدف این نوشتار به دست دادن تصویری از واقعیت فعلی و تلاش برای فراهم آوردن چهارچوبی اخلاقی برای بررسی مناقشات عقیدتی است. به این منظور، ده اصل اخلاقی به دست داده شده است که در واقع بسط همان قاعدة زرین در مناقشات میانْ‌دینی و عرصة اخلاق مخالفت است.

کلیدواژه‌ها


قرآن مجید (1374)، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: سروش.
نهج‌البلاغه (1373)، ترجمه سیدجعفر شهیدی، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
ابن‌تیمیه، تقی‌الدین احمد (1417ق)، درء تعارض العقل و النقل او موافقه صحیح المنقول لصریح المعقول، تحقیق عبداللطیف عبدالرحمه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌تیمیه، تقی‌الدین احمد (2000)، مجموعه الرسائل و المسائل، تحقیق رشید رضا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌تیمیه، تقی‌الدین احمد (بی‌تا)، مجموع فتاوی شیخ الاسلام، جمع و ترتیب عبدالرحمن بن‌محمد بن‌قاسم، الرباط: مکتبة المعارف.
ابن‌حزم الاندلسی، على بن‌احمد (1983)، التقریب لحد المنطق در رسائل ابن‌حزم، تحقیق احسان عباس، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.
الأرو، عبدالرزاق عبدالمجید (2005)، موقف الائمة الاربعه و اعلام مذهبهم من الرافضة و موقف الرافضة منهم، الریاض: اضواء‌ السلف.
اسلامی، سیدحسن (1386الف)، اندیشه‌نامه بلاغی، قم: کنگره بین‌المللی علامه بلاغی.
اسلامی، سیدحسن (1386ب)، «قاعده زرین در حدیث و اخلاق»، علوم حدیث، شماره 45-46،
پاییز و زمستان.
البخاری، ابوعبدالله محمد بن‌اسماعیل (2001)، صحیح البخاری، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
التلمسانی، عفیف‌الدین (1997)، شرح مواقف النفری، تحقیق جمال المرزوقی، القاهره: مرکز المحروسه.
جاد عبدالرازق، احمد محمد (1995)، فلسفة المشروع الحضاری بین الاحیاء الاسلامی و التحدیث الغربی، آمریکا، ویرجینیا: المعهد العالمی للفکر الاسلامی.
حلی، حسن بن‌یوسف (1415)، ایضاح الاشتباه، تحقیق محمد الحسون، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
الخطیب البغدادی، ابوبکر احمد بن‌علی (بی‌تا)، تاریخ بغداد او مدینة السلام، بیروت: دارالکتب العلمیه.
خویی، سیدابوالقاسم (2006)، صراط النجاة فی اجوبة الاستفتاآت، مع تعلیقات الشیخ جواد التبریزی، قم: مدین.
الرازی، فخرالدین محمد بن‌عمر بن‌الحسین (1986)، مناقب الامام الشافعی، تحقیق احمد حجازی السقا، القاهره: مکتبه الکلیات الأزهریه.
سب، خالد بن‌عثمان (2008)، فقه الرد علی المخالف، جده: المصادر للمعلومات.
سعدی (1372)، بوستان، تصحیح غلام‌حسین یوسفى، تهران: خوارزمى.
شاطبی، ابواسحاق ابراهیم بن‌موسی (1997)، الاعتصام، تحقیق محمود طعمه‌ حلبی، بیروت: دارالمعرفه.
شلتوت، محمود (1983)، الفتاوی: دراسة لمشکلات المسلم المعاصر فی حیاته الیومیة و العامة، بیروت:
دارالشروق.
شوپنهاور، آرتور (1388)، در باب حکمت زندگی، ترجمه محمد مبشری، تهران: نیلوفر.
الصفدی، صلاح‌الدین خلیل بن‌ایبک (1991)، کتاب الوافی بالوفیات، باعتناء محمد الحجیری، شتوتغارت: فرانزشتاینر.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1382)، اسلام و انسان معاصر، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1373)، اخلاق ناصری، تحقیق مجتبی مینوی و علی‌رضا حیدری،
تهران: خوارزمی.
عزالدین الحسین بن‌عبدالصمد (1983)، نُور الحقیقة و نَوْر الحدیقة فی علم الاخلاق، تحقیق محمدجواد الحسینی الجلالی، قم: ناشر مؤلف، مطبعة سیدالشهداء.
العسقلانی، احمد بن‌علی بن‌حجر (1993)، الدرر الکامنة فی اعیان المأة الثامنة، بیروت: دارالجیل.
العلوانی، طه جابر (1995)، ادب الاختلاف فی الاسلام، هرندن: المعهد العالمی للفکر الاسلامی.
عوّامه، محمد (1997)، ادب الاختلاف فی مسائل العلم و الدین، بیروت: دار البشائر الاسلامیه.
عوفی، سدیدالدین محمد (1372)، جوامع الحکایات و لوامع الروایات، به کوشش جعفر شعار، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
فارابی، ابونصر محمد بن‌محمد (1364)، احصاء العلوم، ترجمه حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
کارپنتر، همفری (1374)، عیسی، ترجمه حسن کامشاد، تهران: طرح نو.
کانت، ایمانوئل (1375)، بنیاد مابعد الطبیعه اخلاق: گفتاری در حکمت کردار، ترجمه حمید عنایت و علی قیصری، تهران: خوارزمی.
کتاب مقدس (2002)، انگلستان: انتشارات ایلام.
کلینی، محمد بن‌یعقوب (1365)، الکافی، تهران: اسلامیه.
ماکیاولی، نیکولو (1377)، گفتارها، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
مسلم بن‌حجاج القشیری النیشابوری، ابوالحسین (2000)، صحیح مسلم، بیروت: دار احیاء
التراث العربی.
مطهری، مرتضی (1374)، مجموعه آثار، تهران: صدرا.
مظاهری، حسین (1387)، رساله توضیح المسائل: احکام، اخلاق، اعتقادات، قم: مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهراء.
مغنیه، محمدجواد (2000)، «من هنا و هناک»، در مقالات، بیروت: دار و مکتبة الهلال و دارالجواد.
منفلوطی، مصطفی لطفی (بی‌تا)، النظرات، بیروت: دار نهضه لبنان.
ناس، جان بى. (1373)، تاریخ جامع ادیان، ترجمه على‏اصغر حکمت، تهران: علمى و فرهنگى.
النووی، ابوزکریا یحیی (1999)، الاذکار المنتخبة من کلام سید الابرار صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم، تحقیق راتب احمد حموش، دمشق: دار الفکر.
یعقوبی، احمد بن‌ابی‌یعقوب (1964)، تاریخ الیعقوبی، تصحیح سیدمحمدصادق بحرالعلوم، نجف: المکتبه الحیدریه.
یعقوبی، احمد بن‌ابی‌یعقوب بن‌جعفر (1960)، تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.
Damer, T. Edward (2009), Attacking Faulty Reasoning: A Practical Guide To Fallacy-Free Arguments, 6th edition, Wadsworth: Belmont.
Kahane, Howard and Nancy Cavender (2006), Logic and Contemporary Rhetoric: the Use of Reason in Everyday Life, Toronto: Thomson Wadsworth.