عوامل محرک تاریخ: بررسی دیدگاه محمدتقی جعفری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار گروه تاریخ اسلام، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

فلسفۀ علوم عهده‌دار پاسخ‌گویی به پرسش‌های بیرونی پیرامون دانش‌های مختلف است. تاریخ نیز مانند سایر علوم دارای فلسفه است که با بهره‌مندی از داده‌های فلسفی (روش‌ها، مفاهیم و ...) جوانب مختلف آن را بررسی می‌کند. البته تاریخ افزون بر فلسفۀ علم تاریخ، فلسفۀ نظری هم دارد که یکی از مباحث مهم فلسفۀ نظری تاریخ، عوامل محرک تاریخ است و از مباحث محوری و بحث‌برانگیز میان اندیشمندان این رشته است. بررسی دیدگاه بزرگانی که در این‌باره نگاشته‌اند و به پیشبرد دانش فلسفه نظری تاریخ کمک کرده‌اند، اهمیت دارد. میان متفکران معاصر، محمدتقی جعفری کاوش‌های ارزشمندی داشته است که طرح نظریه ایشان می‌تواند برای محققان فلسفه نظری تاریخ راهگشا باشد. پژوهش حاضر از میان آثار متنوع محمدتقی جعفری در حوزۀ تاریخ با هدف روشن‌شدن عوامل محرک تاریخ از دیدگاه او، برجسته‌کردن تفاوت‌شان درباره دیدگاه‌های رایج و استفاده از روش کتابخانه‌ای، بررسی آثار منتشرشده، تحلیل و توصیف آن به این نتیجه رسیده است که سه عامل خدا، انسان و واقعیات مفید در نظر ایشان عوامل محرک تاریخ است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
جعفری، محمدتقی (1358)؛ عقل و عاقل و معقول؛ تهران: نهضت زنان مسلمان.
جعفری، محمدتقی (1359)؛ ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه؛ ج 5، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جعفری، محمدتقی (1369)؛ زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام؛ تهران: حوزه هنری.
جعفری، محمدتقی (1375 الف)؛ فلسفه و هدف زندگی؛ تهران: مؤسسه انتشاراتی قدیانی.
جعفری، محمدتقی (1375 ب)؛ ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه؛ ج 16، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جعفری، محمدتقی (1379 الف)؛ اخلاق و مذهب؛ تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
جعفری، محمدتقی (1379 ب)؛ فلسفه علم؛ تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
جعفری، محمدتقی (1398)؛ «نقش شخصیت‌ها در تاریخ»؛ در: نشریه مسجد امام علی (ع) اصفهان و قم: شفق، در:
 
جعفری، محمدتقی (1399)؛ فلسفه تاریخ و تمدن؛ تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
جعفری، محمدتقی (1400 الف)؛ حرکت و تحول؛ تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
جعفری، محمدتقی (1400 بآفرینش و انسان؛ تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
جعفری، محمدتقی و محمدرضا جوادی (1385)؛ در محضر حکیم؛ تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
زورق، محمدحسن (1390 ش)؛ دو حرکت در تاریخ؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
سبحانی، جعفر (1358)؛ مارکسیسم و نیروی محرک تاریخ؛ قم: پیام آزادی.
صافی گلپایگانی، لطف‌الله (1394)؛ رمضان در تاریخ؛ قم: دفتر تنظیم و نشر آثار آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی.
صدر، سیدمحمدباقر (1396)؛ سنت‌های تاریخ در قرآن؛ ترجمه: سیدجمال موسوی اصفهانی؛ تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
قمی، عباس (1416 ق)؛ سفینة البحار؛ قم: اسوه.
مرتضی العاملی، سیدجعفر (1431 ق)؛ الصحیح من سیرة النبی الاعظم؛ بیروت: مرکز الاسلامی للدراسات.
نصری، عبدالله (1383)؛ تکاپوگر اندیشه‌ها؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.