اختلاف امامان شیعه با شیعیان در مواضع سیاسی و اجتماعی از منظر گزارش‌های تاریخی و روایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ تشیع، استاد مؤسسه عالی امام رضا (ع)

2 دانشجوی دکتری تاریخ تشیع، دانشگاه ادیان و مذاهب؛ قم، ایران

چکیده

امامان شیعه از جایگاه والایی نزد مسلمانان در دو قرن اولیۀ اسلام برخوردار بوده‌اند. درک درست و منطقی از نوع رابطۀ امامان با اصحاب خود که نقش اساسی در انتقال کلمات و سخنان امامان شیعه برای نسل‌های بعدی را عهده‌دار بودند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به این تعاملات نمی‌توان فقط با نگاه مثبت دقت کرد، بلکه سؤال مهم در این‌گونه بررسی‌ها این است که آیا در انبوه مراوده‌هایی که میان اصحاب و امامان رخ داده است، افراد یا گروهی با وجود اینکه خود را از مریدان و ارادتمندان آن حضرات قرار می‌دادند، با اقوال و افکار امامان مخالفت کردند؟ درحقیقت این نوشتار برای پاسخ‌گویی به این پرسش با روش پژوهش میان منابع روایی و تاریخی با رویکرد تحلیل علمی به سامان رسیده است. درنهایت نتیجه گرفته شده است همان‌گونه که میان اصحاب و یاران اهل‌ بیت (ع) مریدان و جان‌نثارانی وجود داشتند که امتثال کاملی از امامان داشتند، عده‌ای نیز با آموزه‌های آن حضرات مخالفت می‌کردند و نظراتی متفاوت ارائه می دادند

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن‌بابویه، محمد بن علی (1426 ق)؛ عیون اخبارالرضا (علیه السلام)؛ ج 1و2؛ قم: مؤسسه انصاریان.
ابن‌سعد، محمد (1990 م)؛ طبقات الکبری؛ بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن‌شهر‌آشوب، محمد بن علی [بی‌تا]؛ مناقب آل ابی‌طالب؛ قم: مصطفوی.
ابن‌طباطبا، محمدعلی (ابن‌طقطقی) (1317 ق)؛ الفخری فی الادب السلطانیه؛ قاهره: مطبعه الموسوعات.
ابن‌عدیم، عمر بن احمد (1423 ق)؛ ترجمه الامام الحسین (علیه السلام)؛ تصحیح: سیدعبدالعزیز طباطبایی؛ قم: دلیل ما.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر [بی‌تا]؛ البدایه و النهایه؛ تحقیق: جمیل عطار؛ بیروت: دار الفکر.
ابن‌واضح یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب (1378 ش)؛ تاریخ یعقوبی؛ ترجمه: محمدابراهیم آیتی؛ چ هشتم، تهران: علمی و فرهنگی.
اصفهانی، ابوالفرج (1387 ش)؛ مقاتل الطالبین؛ ترجمه: سیدهاشم رسولی محلاتی؛ چ دوم، قم: فرهنگ اسلامی.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1422 ق)؛ صحیح بخاری؛ چ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بسوی، یعقوب بن سفیان (1981 م)؛ المعرفه والتاریخ؛ تصحیح: اکرم ضیاءالعمری؛ بیروت: الرساله.
بلاذری، احمد بن یحیی [بی‌تا]؛ انساب الاشراف؛ تحقیق: سهیل زکار؛ چ اول، بیروت: دار الفکر.
تهانوی، محمد بن علی [بی‌تا]؛ کشاف اصطلاحات الفنون؛ بیروت: دارصادر.
جرجانی، علی بن محمد بن علی (1405 ق)؛ التعریفات؛ تحقیق: ابراهیم أبیاری؛ بیروت: دارالکتاب العربی.
حنبلی، ابن‌عماد [بی‌تا]؛ شذرات الذهب؛ بیروت: کتابخانه تجاری.
خویی، سیدابوالقاسم (1413 ق)؛ معجم رجال الحدیث؛ چ پنجم، [بی‌جا]: [بی‌نا].
ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد بن عثمان (1417 ق)؛ سیر اعلام النبلاء؛ چ اول، بیروت: دار الکفر.
سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر (1426 ق)؛ تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی؛ بیروت: دار الفکر.
سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر [بی‌تا]؛ تاریخ الخلفاء؛ تحقیق: محمد محی الدین عبدالحمید؛ قم: شریف رضی.
طبرسی، فضل بن حسن (1425 ق)؛ اعلام الوری و اعلام الهدی؛ تصحیح: علی‌اکبر غفاری؛ چ اول، قم: دار الحجه (علیه السلام).
طبری، محمد بن جریر (1385 ش)؛ تاریخ الرسل و الملوک؛ ترجمه: ابوالقاسم پاینده؛ چ هفتم، تهران: اساطیر.
طبری، محمد بن جریر (1408 ق)؛ تاریخ الامم و الملوک؛ چ دوم، بیروت: دار الکتب العلمیه.
طوسی، محمد بن حسن (1424 ق)؛ اختیار معرفه الرجال؛ چ چهارم، تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
عمید، حسن (1377 ش)؛ فرهنگ عمید؛ تهران: امیرکبیر.
قزوینی خویینی، احمد (1433 ق)؛مرآة المراد فی تحقیق مشتبهات رجال الاسناد؛ تحقیق: سیدمهدی رجایی؛ قم: کتابخانه ایت‌الله مرعشی نجفی (ره).
کلینی، محمد بن یعقوب (1426 ق)؛ اصول کافی؛ چ اول، بیروت: موسسه اعلمی.
گردیزی، عبدالحی (1363 ش)؛ زین الاخبار؛ تصحیح: عبدالحی حبیبی؛ تهران: دنیای کتاب.
لیثی، سمیره المختار (1384 ش)؛ جهاد شیعه در دوره اول عباسی؛ ترجمه: محمد حاجی‌تقی؛ قم: مؤسسه شیعه‌شناسی.
مامقانی، عبدالله (1428 ق)؛ مقباس الهدایه فی علم الدرایه؛ تحقیق: شیخ محمدرضا مامقانی؛ چ اول، قم:دلیل ما.
مجلسی، محمدباقر (1363 ش)؛ بحار الانوار؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مسعودی، علی بن حسین (1409 ق)؛ مروج الذهب؛ تصحیح: اسعد داغر، قم: [بی‌نا].
مسعودی، علی بن حسین [بی‌تا]؛ مروج الذهب و معادن الجوهر؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1383 ش)؛ الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد؛ ترجمه: سیدهشام محلاتی؛ چ ششم، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1430 ق)؛ الجمل و النصره لسید العتره فی حرب البصره؛ چ اول، فم: دار الانصار.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان [بی‌تا]؛ موسوعه الشیخ المفید؛ چ اول، قم: هدی.
مقدسی، محمد بن طاهر [بی‌تا]؛ البدء و التاریخ؛ قاهره: مکتبه الثقافه.
نوبختی، حسن بن موسی (1936 م)؛ فرق الشیعه؛ تصحیح: محمدصادق بحرالعلوم؛ نجف: [بی‌نا].