کارکرد ازدواج موقت در نظام حقوق خانواده در دوران ساسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان شرق، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 کارشناس ارشد حقوق بین‌الملل، دانشگاه زارلند، زابروکن، آلمان

3 دانشجوی دکتری ادیان ایرانی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

جامعه معاصر ایران نوع خاصی از ازدواج را می‌پذیرد که چهار مکتب فقهی سنّی آن را جایز نمی‌شمرند. نکاح موقّت، که در منابع عربی «مُتعه» و در متون فارسی «صیغه» خوانده می‌شود، وصلتی است برای محدوده زمانیِ معیّن که عقد آن می‌تواند مدت‌زمان مشخصی از یک تا چند روز، چند ماه یا چند سال را در بر گیرد. مؤلفان اهل سنت این نوع زناشویی را به ‌طور کلی با حقوق اسلامی بیگانه می‌دانند. نویسنده استدلال می‌کند چون این نوع نکاح میان شیعیان سوریه، لبنان و عراق رواج ندارد و فقط در ایران دیده می‌شود، باید آن را بازمانده سنتی از ایران پیش از اسلام دانست. او پس از بررسی متون حقوقیِ پهلوی، مانند مادیان هزار دادِستان و دادستان دینی، به این نتیجه می‌رسد که ازدواج موقت در ایران ساسانی ریشه دارد و هیچ شباهتی با متعه و رسم کهن عربی در این باب ندارد که تصور شود این نوع ازدواج تحت تأثیر عرف عرب یا قوانین اسلام وارد جامعه اسلامی شده است.

کلیدواژه‌ها


Brown, E. G. (1893). A Year amongst the Persians, London (reprint London 1984).
Carlsen, B. H. (1984). “Who is the bayāspān Daughter?”, In: Middle Iranian Studies, Ed. W. Skamowski and A. van Tongerloo, Leuven, pp. 115-121.
Coulson, N. J. (1964). A History of Islamic Law, Edinburgh.
DdDādestān ī dēnīg.
Denffer, D. (1978). “Mutʿa — Ehe oder Prostitution? Ein Beitrag zur Untersuchung einer  Institution des šiʿītischen Islam”, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 128, pp. 229-325.
Ende, W. (1980). “Ehe auf Zeit (mutʿa) in der innerislamischen Diskussion der Gegenwart”, Die Welt des Islams 20, pp. 1-43.
Ferdows, A. K. (1985). “The Status and Rights of Women in ithnaashari Shi’i (sic!) Islam”, In: Women and the Family in Iran, Ed. A. Fathi, Leiden, pp. 13-15.
Fox, R. (1967). Kinship and Marriage: An Anthropological Perspective, Middlesex, Great Britain.
Haeri, Sh. (1989). Law of Desire: Temporary Marriage in Iran, London.
Haeri, Sh. (1994). “Temporary Marriage: An Islamic Discourse Female Sexuality in Iran”, In: The Eye of the Storm: Women in Post-Revolutionary Iran, ed. M. Afkhmai and E. Friedl, Syracuse, pp. 98-114.
Heffening, W. (1993). “Mut’a”, In: Encycopaedeia of Islam VII, pp. 757-759.
Henning, W. B. (1942) (reprint 1977). “Mani’s Last Journey”, in: Bulletin of the School of African and Oriental Studies, pp. 941-953 (reprint in Acta Iranica 15, W. B. Henning, Selected Papers II, pp. 81-93).
Hjerrild, B. (1993). “Ayōkēn: Women between Father and Husband in the Sasanian Era”, In: Medioiranica. International Colloquium 21st-23rd of May 1990. Leuven, Ed. W. Skalmowski and A. van Tongerloo, pp. 79-86.
Jamasp-Asana, J. M. (1897) (reprint 1913). Pahlavi Texts, Vols I-II. Bombay.
Klingenschmitt, G. (1971). “Neue Avesta-Fragmente (FrA.)”, Münchener Studien Zur Sprachwissenschaft 29, München, pp. 111-174.
Klingenschmitt, G. (2000). “Mittelpersisch.” In: B. Forssmann, R. Plath (eds.): Indoarisch, Iranisch und die Indogermanistik. Arbeitstagung der Indogermanischen Gesellschaft vom 2. bis 5. Oktober 1997 in Erlangen, Wiesbaden, pp. 191–230.
MacKenzie, D. N. (1969). “The Model Marriage Contract in Pahlavi”, In: K. R. Cama Oriental Institute Golden Jubilee Volume, Bombay.
Marbo, J. (1991). Veiled Half-Truths. Western Travellers' Perceptions of the Middle Eastern Women, London.
Macuch, M. (1981). Das sasanidische Rechtsbuch Mātakdān i hazār Dātistān (Teil II). Wiesbaden (Abhandlungen für die Kunde des Morgenlandes, Bd. XLV, 1).
Macuch, M. (1985). “Die zeitehe im sasanisischen Recht — ein Vorläufer der šīʿitischen mutʿa-Ehe in Iran?”, Archäologische Mitteilungen aus Iran 18, pp. 187-203.
Macuch, M. (1991). “Inzest im vorislamischen Iran”, Archäologische Mitteilungen aus Iran 24, pp. 141-154.
Macuch, M. (1993). Rechtskasuistik Und Gerichtspraxis Zu Beginn Des Siebenten Jahrhunderts in Iran: Die Rechtssammlung Des Farroḫmard I Wahrāmān, Wiesbaden: Harrassowitz.
Macuch, M. (1995). “Herrschaftskonsolidierung und sasanidisches Familienrecht: zum Verhältnis von Kirche und Staat unter den Sasaniden”, In: Iran und Turfan: Beiträge Berliner Wissenschaftler, Werner Sundermann zum 60. Geburtstag gewidmet, ed. Chr. Reck, P. Zieme.Wiesbaden 1995 (Iranica 2), pp. 149-167.
Macuch, M. (1999). “Iranian Legal Terminology in the Babylonian Talmud in the Light of Sasanian Jurisprudence”, Irano-Judaica 4: 91–101.
Macuch, M. (2002). “The Talmudic Expression ‘Servant of the Fire’ in the Light of Pahlavi Legal Sources”, Studies in Honor of Shaul Shaked I = Jerusalem Studies in Arabic and Islam 26: 109–129.
Macuch, M. (2003). “Zoroastrian Principles and the Structure of Kinship in Sasanian Iran”, In: Religious Themes and Texts of pre-Islamic Iran and Central Asia. Studies in Honour of Professor Gherardo Gnoli on the Occasion of his 65th Birthday on 6 December 2002, ed. C. Cereti, M. Maggi, E. Provasi, Wiesbaden 2003, pp. 231-246.
Madelung, W. (1985). “Shiʿi Attitudes toward Women as reflected in Figh. In: Religious Schools and Sects in Medieval Islam, London, pp. 69-79.
MHDMādayān ī Hazār Dādestān, Facsimilie by Modi, J.J., Mâdigân-i-Hazâr Dâdistân. A Photozincographed Facsimile of a Ms. belonging to the Mânockji Limji Hoshang Hâtariâ Library in the Zarthoshti Anjuman Âtashbeharâm, Poona 1901.
MHDAMādayān ī Hazār Dādestān, Facsimilie by Anklesaria, T. D., The Social Code of the Parsis in Sassanian Times or Mādigān i Hazār Dādistān. Pt. II, Bombay 1912.
Mir-Hosseini. Z. (1993). Marriage on Trial: A Study of Islamic Family Law: Iran and Morocco Compared, London.
Mir-Hosseini. Z. (1998). “A Response to Shahla Haeri’s Review of Marriage on Trial”, International Journal of Middle East Studies 30, pp. 469-471.
 
Mir-Hosseini. Z. (2000). Islam and Gender: The Religious Debate in Contemporary Iran, London, New York.
Pollak, J. E. (1961). “Die Prostitution in Persien”, Wiener medizinische Wochenschrift 11, pp. 563-565.
REARivāyat ī Ēmēd ī Ašāwahištān.
RivDdPahlavi Rivāyat accompanying the Dādestān ī Dēnīg.
Sachau, E. (1914). Syrische Rechtsbücher, Dritter Band, Corpus Iuris des persischen Erzbischofs Jesubocht, Berlin.
Satlow, M. L. (1995). Tasting the Dish, Rabbinic Rhetorics of Sexuality, Atlanta, Georgia.
Satlow, M. L. (1995). Jewish Marriage in Antiquity, Princeton and Oxford.
Schacht, J. (1950). The Origins of Muhammadan Jurisprudence, Oxford.
Sundermann, W. (1998). “On a Middle Persian Legal Term and its Forgotten Origin”, In: Proceedings of the Third European Conference of Iranian Studies, held in Cambridge, 11th to 15th September 1995, Part 1: Old and Middle Iranian Studies. Ed. N. Sims-Williams, Wiesbaden, pp. 121–130.
Williams, A. V. (1990). The Pahlavi Rivāyat Accompanying the Dādestān ī Dēnīg, Part I: Transliteration, Transcription and Glossary; Part II: Translation, Commentary and Pahlavi Text, Copenhagen.