مناسبات شیعیان نزاری با سلطان جلال‌الدین خوارزم‌شاه از دیدگاه نسوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

2 دانش‌آموخته دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام و مدرس دانشگاه فرهنگیان ، خرم‌آباد، ایران

چکیده

شیعیان نزاری پس از استقرار در ایران با توسعه‌طلبی سلاطین ترک، مانند سلجوقیان و به‌ویژه خوارزم‌شاهیان، در ایران مبارزه کردند. درگیری شدید بین شیعیان نزاری و خوارزم‌شاهیان از موضوعات مهم در این مقطع تاریخی در عهد سلطان جلال‌الدین خوارزم‌شاه است. امروزه سیرت جلال‌الدین منکبرنی از منابع موثق این دوره است. حکومت خوارزم‌شاهیان در زمان سلطان جلال‌الدین با دو تن از فرمانروایان شیعیان نزاری، جلال‌الدین حسن و علاءالدین محمد، هم‌عصر بود. بیشترین مناسبات و درگیری سلطان خوارزم‌شاه با علاءالدین بر سر مسائل سیاسی بود. سلطان خوارزم‌شاه با اقتداری که در هنگام حمله مغولان در ایران داشت در اتحاد فرمانروایان علیه مهاجمان می‌کوشید اما با وجود دولت کوهستانی شیعیان نزاری که دولتی درون دولت خوارزم‌شاهیان بود و به ‌دنبال اتحاد با مغولان بودند، این امکان، یعنی مقابله با مغولان، دشوار می‌نمود. با توجه به مقاومت شدید نزاریان در برابر دولت مرکزی خوارزم‌شاه، اختلافات بسیار بین آنها وجود داشت که نمی‌شد به‌آسانی از آن چشم پوشید و اختلافشان مانع اتحاد می‌شد.

کلیدواژه‌ها


ابن‌اثیر، عزالدین علی (بی‌تا). الکامل، ترجمه: ابوالقاسم حالت، بی‌جا: علمی و فرهنگی، ج27.
ابن‌طباطبا، محمد (1384). تاریخ فخری، ترجمه: محمدوحید گلپایگانی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.
ابوجمال، نادیا (1382). اسماعیلیان پس از مغول، تهران: هیرمند.
اشپولر، برتولد (1376). تاریخ مغول در ایران، ترجمه: محمود میرآفتاب، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ ششم.
اقبال، عباس (1384). تاریخ مغول، تهران: امیرکبیر، چاپ هشتم.
انصاری دمشقی، شمس‌الدین (1382). نخبة الدهر فی عجائب‌ البر والبحر، ترجمه: سید حمید طبیبیان، تهران: اساطیر.
بارتولد، واسیلی ولادیمیر (1376). تاریخ ترک‌های آسیای مرکزی، ترجمه: غفار حسینی، تهران: توس.
باسورث، ادموند کلیفورد (1381). سلسله‌های اسلامی جدید، تهران: مرکز باستان‌شناسی اسلام و ایران.
باوفای دلیوند، ابراهیم (1385). «دیوان وزارت و نقش آن در دیوان‌سالاری خوارزمشاهیان»، در: تاریخ و تمدن اسلامی، س2، ش2، ص101-121.
بنداری اصفهانی، فتح بن علی (1356). زُبدة‌ النُصرة و نخبة‌ العُصرة، ترجمه: محمدحسین خلیلی، بی‌جا: بنیاد فرهنگ ایران.
بهرامی، اکرم (1354). تاریخ ایران از ظهور اسلام تا سقوط بغداد، تهران: دانشگاه تهران.
بیات، عزیزالله (1370). تاریخ ایران از ظهور اسلام تا دیالمه، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، چاپ دوم.
بیات، عزیزالله (1384). تاریخ تطبیقی ایران با کشورهای جهان، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
بیانی، شیرین (1381). دین و دولت در ایران عهد مغول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ سوم، ج1.
بیانی، شیرین (1387). مغولان و حکومت ایلخانی در ایران، تهران: سمت.
بیضاوی، ناصرالدین (1382). نظام ‌التواریخ، تصحیح: میرهاشم محدث، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
جوینی، عطاملک (1312). تاریخ جهان‌گشا، به‌ تصحیح و اهتمام: سید جلال‌الدین، تهران: مجلس.
حلمی، احمد (1387). دولت سلجوقیان، ترجمه و اضافات: عبدالله ناصری، قم: حوزه و دانشگاه، چاپ سوم.
حمیدی، جعفر (1372). تاریخ‌نگاران، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
خلعت‌بری، الله‌یار؛ شرفی، محبوبه (1381). تاریخ خوارزم‌شاهیان، تهران: سمت، چاپ دوم.
خواندمیر، غیاث‌الدین (1353). حبیب ‌السیر، زیر نظر: محمد دبیرسیاقی، تهران: کتاب‌فروشی خیام، چاپ دوم، ج2.
دفتری، فرهاد (1376). تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان روز، چاپ دوم.
دفتری، فرهاد (1378). مختصری در تاریخ اسماعیلیه، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: فروزان روز.
سپهوند، اسماعیل؛ بازوند، ستار؛ نعمتی، محمدعلی؛ بیات اصغری، قاسم (1395). «بررسی تاریخی شکل‌گیری شیعیان اسماعیلی»، نخستین همایش ملی علوم اسلامی، قم: مرکز علمی‌کاربردی، 22 اردیبهشت، ص1-17.
سپهوند، اسماعیل؛ بیات اصغری، قاسم (1393). «نظری بر تاریخ اجتماعی نزاریان»، در: هفت‌آسمان، ش61-62، ص31-58.
شاهین، مهدی؛ پوریان، محمدتقی؛ سپهوند، اسماعیل (1395). «نزاریان اصفهان و روابط با سلجوقیان با تکیه ‌بر نقش شاه‌دژ»، دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت و علوم اجتماعی، دبی، 31 تیر، ص 1-11.
شرفی، محبوبه (1381). «اسماعیلیان نزاری و اعاده شریعت»، در: فصل‌نامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا، س12، ش43، ص112-140.
صدرالدین، ابوالحسن (1380). زبدة‌ التواریخ، تصحیح: محمد نورالدین، ترجمه: رمضان‌علی نورالاهی، تهران: ایل شاهسون بغدادی.
صدری ‌افشار، غلام‌حسین (1345). تاریخ در ایران، تهران: ابن‌سینا.
صفا، ذبیح‌الله (1356). خلاصهٔ تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران، تهران: امیرکبیر.
قادری، حاتم (1387). اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران: سمت.
قفس اوغلی، ابراهیم (1367). تاریخ دولت خوارزم‌شاهیان، ترجمه: داود اصفهانیان، تهران: گستره.
کاشانی، ابوالقاسم (1366). زبدة التواریخ، به‌ کوشش: محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم.
لویس، برنارد (1368). اسماعیلیان در تاریخ، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: مولا.
لویس، برنارد؛ و دیگران (1363). اسماعیلیان در تاریخ، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: مولا.
مادلونگ، ویلفرد (1377). فرقه‌های اسلامی، ترجمه: ابوالقاسم سرّی، تهران: اساطیر.
مستوفی، حمدالله (1364). تاریخ گزیده، به اهتمام: عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
مشکور، محمدجواد (1372). تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام تا قرن چهارم، تهران: کتاب‌فروشی اشراقی.
نخجوانی، هندوشاه (1313). تجارب‌ السلف، به ‌تصحیح و اهتمام: عباس اقبال، طهران: مطبعه فردین.
نسوی، شهاب‌الدین (1344). سیرت جلال‌الدین منکبرنی، تعلیقات: مجتبی مینوی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نسوی، شهاب‌الدین (1381). نفثة المصدور، ‌تصحیح: امیرحسین یزدگردی، تهران: توس.
نفیسی، سعید (1344). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، بی‌جا: کتاب‌فروشی فروغی.
نوایی، عبدالحسین (1376). متون تاریخی به زبان فارسی، تهران: سمت.
هاجسن، گ. س. مارشال (1383). فرقه اسماعیلیه، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: علمی و فرهنگی.
همدانی، رشیدالدین (1388). جامع‌ التواریخ، به ‌کوشش: محمدتقی دانش‌پژوه و محمد مدرسی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.