مناسبات عقل و دین در اندیشه نومعتزله و کلام جدید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب،قم، ایران.

چکیده

کلام جدید در زمره علوم عقلی است که نقش مهمی در دفاع از مباحث اعتقادی و دینی دارد. جریان اعتزال نیز یکی از فرقه‌های خردورز کلامی است که در سده دوم پیدایش اسلام شکل گرفت و تا اواخر قرن چهارم فعال بود، اما در تطور تاریخ کم‌کم فروغش را از دست داد و با حمله مغولان در قرن هفتم افول کرد. در دو سده اخیر، نومعتزله خردورزی معتزله کهن را احیا کردند و بنیادهای فکری و اعتقادی معتزله با رویکرد جدید عقل‌گرایی در مبانی دینی در حال توسعه و انتشار است. کلام جدید (مسائل جدید کلامی) در روش استنباط با معتزله و نومعتزله همگرا است. پژوهش پیش رو با جمع‌آوری داده‌های کتاب‌خانه‌ای و تحلیل و توصیف آنها در مقام دست‌یابی به پاسخی برای این پرسش است که مسائل جدید کلامی، خصوصاً رابطه عقل و دین، چه اعتبار و جایگاهی در معتزله و نومعتزلیان دارد.

کلیدواژه‌ها


آرکون، محمد (1394). دانش اسلامی: قرائتی بر مبنای علوم انسانی، ترجمه: عبدالقادر سواری، تهران: نسل آفتاب.
ابوزید، نصر حامد (1389). معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن، ترجمه: مرتضی کریمی‌نیا، ویراستار: مصطفی ملکیان، تهران: طرح نو.
ابوزید، نصر حامد (1392). نوآوری حریم و تأویل، ترجمه: مهدی خلجی، تهران: آموزشگاه توانا.
ابوزید، نصر حامد (1397). دایره‌های ترس، ترجمه: ادریس امینی، تهران: نگاه معاصر.
اقبال لاهوری، محمد (1356). احیای فکر دینی در اسلام، ترجمه: احمد آرام، تهران: کانون نشر پژوهش‌های اسلامی.
اوجبی، علی (1375). کلام جدید در گذر از اندیشه‌ها: مجموعه مقالات، تهران: مؤسسه فرهنگی اندیشه معاصر.
باربور، ایان (1397). علم و دین، ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
پراودفوت، وین (1383). تجربه دینی، ترجمه: عباس یزدانی، قم: کتاب طه.
جار الله، زهدی حسن (1974). معتزلة، بیروت: الاهلیة، الطبعة الاولی.
جوادی آملی، عبدالله (1378). شریعت در آینه معرفت، قم: اسراء، چاپ دوم.
جوادی آملی، عبدالله (1381). وحی و نبوت، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1387). انتظار بشر از دین، قم: اسراء، چاپ پنجم.
حاجی‌اسماعیلی، محمدرضا؛ بنائیان اصفهانی، علی (1394). «بررسی عینی‌گرایی و نسبی‌گرایی در هرمنوتیک نصر حامد ابوزید و تأثیر آن بر بعضی برداشت‌های تفسیری وی از قرآن»، در: اندیشه دینی، ش54، ص29-46.
ربانی گلپایگانی، علی (1381). «تحلیل و نقد سکولاریسم»، در: حوزه، ش36.
ربانی گلپایگانی، علی (1389). درآمدی بر کلام جدید، قم: مرکز نشر هاجر، چاپ پنجم.
الرحمان، فضل (1398). اسلام و مدرنیته؛ تحول یک سنت فکری، ترجمه: زهرا ایران‌بان، تهران: کرگدن.
رشید رضا، محمد (1990). تفسیر المنار، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
سالک قزوینی، عباس (1381). «علم‌شناسی فلسفه دین و کلام جدید»، در: پژوهش حوزه، ش12، ص37-42.
سروش، عبدالکریم (1381). «اسلام، وحی و نبوت»، در: آفتاب، ش15، ص56-67.
سروش، عبدالکریم (1398). «طوطی و زنبور»، در: بازتاب اندیشه، ش98، ص171-192.
شریف، میان‌محمد (1370). تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه: نصرالله جوادی، اسماعیل سعادت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
صاحبی، محمدجواد (1381). سرچشمه‌های نواندیشی دینی: درآمدی بر تاریخ کلام جدید، قم: احیاگران.
عبداللهی، مهدی؛ خسروپناه، عبدالحسین (1387). «پژوهشی در ماهیت کلام جدید»، در: اندیشه نوین دینی، س4، ش15، ص9-42.
فرامرز قراملکی، احد (1378). هندسه معرفتی کلام جدید، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
گلی، جواد؛ یوسفیان، حسن (1389). «جریان‌شناسی نومعتزله»، در: معرفت کلامی، س1، ش3، ص113-140.
مجتهد شبستری، محمد (1382). هرمنوتیک کتاب و سنت، تهران: طرح نو، چاپ ششم.
مجتهد شبستری، محمد (1387). «قرائت نبوی از جهان 1»، در: www.cgie.org.ir.
مددپور، محمد (1379). سیر تفکر معاصر در ایران، تهران: وزارت آموزش و پرورش، مؤسسه فرهنگی منادی تربیت.
مطهری، مرتضی (1378). مجموعه آثار شهید مرتضی مطهری، تهران: صدرا.
نعمانی، شبلی (1329). علم کلام جدید، ترجمه: سید محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: سینا.
واعظی، احمد (1375). «ماهیت کلام جدید»، در: نقد و نظر، ش9، ص91-103.
وصفی، محمدرضا (1387). نومعتزلیان، تهران: نگاه معاصر.
هزاوه‌ای، محمدرضا (1381). «مدخلی بر کلام جدید»، در: رشد آموزش قرآن و معارف اسلامی، ش50، ص27-29.
هیک، جان (1381). فلسفه دین، ترجمه: بهزاد سالکی، تهران: هدی.
یوسفیان، حسن (1390). کلام جدید، قم و تهران: سمت و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ سوم.