آگاهی‌هایی دربارة سیستانی‌های آفتاب‌پرست

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مترجم و پژوهشگر ادیان ایران باستان

چکیده

براهمة مغ یا مغ‌های آفتاب‌پرست گروهی از روحانیان هندی بودند که احتمالاً ریشه‌ای ایرانی داشتند و بازماندگان سیستانی‌های آفتاب‌پرست بودند. این سیستانی‌ها گروهی ایرانی‌نژاد و غیرزرتشتی بودند که مدت‌ها قبل به سرزمین هند مهاجرت کرده و به‌تدریج وارد قشر روحانیان هندی شده بودند. براهم‌مهر نیز ــ که یکی از پرآوازه‌ترین دانشمندان ستاره‌شناس هندی است ــ از میان همین براهمة مغ برخاسته است. یکی از مهم‌ترین آثار او کتاب برهیت سمهیتا است که در قرن سیزدهم میلادی به زبان فارسی نیز ترجمه شده است. با توجه به ریشة احتمالاً ایرانی براهمة مغ، شاید جست‌وجو در میان آثار و تألیفات آنان سبب روشن‌شدن پاره‌ای از گوشه‌های تاریک تاریخ تحول دانش نجوم در ایران باستان شود. از این رو، در مقالة حاضر سعی شده است تا آگاهی‌هایی، هرچند جسته و گریخته، دربارة سیستانی‌های آفتاب‌پرست و براهمة مغ ارائه شود و کتاب برهیت سمهیتا نیز، به اجمال، به خوانندگان فارسی‌زبان معرفی شود.

کلیدواژه‌ها


بیرونی، محمد بن‌احمد (بی‌تا)، کتاب التفهیم لاوائل صناعة التنجیم، با تجدیدنظر و تعلیقات و مقدمة جلال‌الدین همایی، تهران: انجمن آثار ملی.
پینگری، داوود، «نجوم و احکام نجوم در هندوستان و ایران»، ترجمة همایون صنعتی‌زاده، مجلة فرهنگ.
بویس، مری، تاریخ کیش زرتشت، جلد 3: پس از اسکندر گجسته، ترجمة همایون صنعتی‌زاده.
واندروردن (1374)، پیدایش دانش نجوم، ترجمة همایون صنعتی‌زاده، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
داستان‌های بیدپای (1365)، ترجمة محمد بن‌عبدالله البخاری، تصحیح پرویز ناتل خانلری و محمد روشن، تهران: خوارزمی.
مصاحب، غلامحسین (1345)، دایرة المعارف فارسی، تهران: جیبی.
یشت‌ها (1347)، گزارش پورداوود، چ2، تهران.
خرده اوستا (1367)، ترجمه و تفسیر موبد اردشیر گشسب، فروهر.
Varahamihira's (1992), Brhat Samhita, M. Rama krishna Baht, Matilat Banarasidass.
Britanica Ency. 1974.
Sachau, Edward C. (1989), Alberuni's India…, New Delhi: Atlantic pub.
Neugebauer, O. (1947), Studies in ancient astronomy, VIII, The water clock in Babylonian astronomy, IsIs.
Mul, Apin: an astronomical compendium in Cuneiform, by Hermann Hunger and David Pingree, Austria: Verlag Ferdinand Berger, 1989.
Needham, J. (1975), Science and Civilization in China, Cambridge univ, Press.