سلفیه و تقریب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه مذاهب دانشگاه ادیان

چکیده

امروزه سلفی‌گری یکی از جریان‌های فعال و پرطرف‌دار در جهان اسلام است و به همین دلیل فعالیت‌ها و رویکردهای آنان نقش تأثیرگذاری در موفقیت یا شکست تلاش‌های تقریبی دارد. با ظهور ابن‌تیمیه و تأکید آن بر درستی فهم اسلاف، مکتب سلفیه پدیدار شد. سلفیه در طول تاریخ در نقاط مختلفی از جهان اسلام، طرف‌دارانی پیدا کرد که هرچند در اصل سلفی‌گری مشترک بودند اما تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر داشتند. این گرایش‌های سلفی را می‌توان چنین دسته‌بندی کرد: سلفیه تکفیری وهابی عربستان، سلفیه اعتدالی و افراطی دیوبندی شبه‌قاره هند، سلفیه اعتدالی زیدیه یمن، سلفیه تقریبی اخوان المسلمین مصر و سلفیه جهادی سید قطبی. با توجه به گرایش‌های ضد تقریبی ابن‌تیمیه، شاید بسیاری تصور کنند که تمام سلفیان مخالف تقریب‌اند؛ اما تقریباً نیمی از سلفیان مدافع وحدت اسلامی‌اند. در یک سوی طیف، سلفیان وهابی تکفیری قرار دارند که بیشترین نقش را در ایجاد تفرقه دارند و در سوی دیگر طیف گروهی از اخوان المسلمین مصر قرار گرفته‌اند که تقریب مذاهب در دستور کار خویش قرار داده‌اند. در مقاله حاضر ضمن معرفی گرایش‌های مختلف سلفی و اندیشه‌های آنان، میزان ضدیت و یا هماهنگی آنان با اهداف تقریبی بررسی می‌شود.

کلیدواژه‌ها


ابن‌ابی‌یعلی، محمد (بی‌تا)، طبقات الحنابله، بیروت: داراحیاء الکتب العربیه.
ابن‌تیمیه، احمد بن‌عبدالحلیم (بی‌تا)، الفتوی الحمویة الکبری، بیروت: دارالکتب العلمیّه.
اریانی، عبدالرحمن بن‌یحیی (1403ق)، مجموعة رسائل فی علم التوحید، چاپ اول، یمن: وزارة الاعلام و الثقافة.
انوشه، حسن (1378ش)، دانشنامه ادب فارسی در هند، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بهنساوی، سلیم علی (1985م)، الحکم و القضیة التکفیر المسلم، کویت: دارالبحوث العلمیّه.
ثبوت، اکبر (1381ش)، «کتاب‌های فلسفی ایرن در حوزه علمیه دیوبند»، تمدن و فرهنگ آسیا، ش14، بهمن.
جهنی، مانع بن‌حماد (1418ق)، الموسوعة المیسرة فی الادیان والمذاهب والاحزاب المعاصره، عربستان: دارالندوة.
حسنین، هیکل (1383ش)، پاییز خشم، ترجمه محمدکاظم سیاسی، تهران: نشر ققنوس.
حسینی، اسحاق موسی (1375ش)، اخوان المسلمین، تهران: انتشارات اطلاعات.
حسینی، مختار (1376ش)، برآورد استراتژیک مصر، تهران.
رشیداحمد، (1373ش)، تاریخ تفکر اسلامی در هند، ترجمة آیت‌اللهی، تهران.
رشیدرضا، سیدمحمد (1394ق)، تفسیر المنار، بیروت: دارالمعرفة.
رفعت السید (1971م)، سید قطب، قاهره.
ریخته‌گران، محمدرضا (1385ش)، تحقیقاتی درباره هند، مشهد: رایزن فرهنگی ایران.
سباعی، مصطفی (1388ق)، الاشتراکیة الاسلام، قاهره: دارالبلاء.
ـــــــــــ (1982م)، السنّة و مکانتها فی التشریع الاسلامی، بیروت: المکتب الاسلامی.
سهارنپوری، خلیل احمد (1983م)، المهنّد علی المفنّد، لاهور: انتشارات ادارة اسلامیه.
سید قطب (1410ق)، معالم فی الطریق، قاهره: دارالشروق.
شریف، میان محمد (1370ش)، تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شوکانی، محمد بن‌علی (1408ق)، رسالة شرح الصدور، ریاض: شرکة العبیکان.
ـــــــــــ (1411ق)، الرسائل السلفیة فی احیاء سنة خیر البریه، قاهره: مکتبة ابن‌تیمیه.
ـــــــــــ (1989م)، التحف علی مذهب السلف، طنطا: دارالصحابه.
ـــــــــــ (بی‌تا)، شرح الصدور و یلیه فتوی لعلامة الهند الشیخ صدیق حسن القنوجی، عربستان: الرئاسة العامة لشؤون المسجد الحرام.
صالح سریّه (1402ق)، رسالة الایمان، مصر: دارالمعارف.
صبحی، احمد محمود (1411ق)، فی علم الکلام، قسم الزیدیه، چاپ سوم، بیروت: دارالنهضة العربیه.
فرمانیان، مهدی (1386ش)، تاریخ و عقاید زیدیه، قم: نشر ادیان.
قاسم غالب احمد و دیگران (1403ق)، ابن‌الامیر و عصره، چاپ دوم، یمن: وزارة الاعلام و الثقافة.
قفاری، ناصر بن‌عبدالله بن‌علی (1418ق)، مسئلة التقریب ین اهل السنة و الشیعه، چاپ پنجم، ریاض: دارطیبه للنشر و التوزیع.
لاپیدوس، ایرا (1376ش)، تاریخ جوامع اسلامی، ترجمه محسن مدیر شانه‌چی، مشهد: آستان قدس رضوی.
مالکی، حسن بن‌فرمان (1386ش)، مبلّغ نه پیامبر، ترجمة سیدیوسف مرتضوی، قم: نشر ادیان.
متولی، محمود (1425ق)، منهج الشیخ محمد رشیدرضا فی العقیده، جده: دارماجد.
مسجد جامعی، زهرا (1380ش)، نظری بر تاریخ وهابیت، تهران: انتشارات صریر دانش.
مسجد جامعی، محمد (1385ش)، زمینه‌های تفکر سیاسی در قلم و تشیع و تسنن، قم: نشر ادیان.
مصطفی، هاله (1382ش)، استراتژی دولت مصر در رویارویی با جنبش‌های اسلامی، تهران: اندیشه‌سازان نور.
موثقی، سیداحمد (1380ش)، جنبش‌های اسلامی معاصر، تهران: سازمان سمت.
نجفی، موسی (1377ش)، تأملات سیاسی در تاریخ تفکر اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
ندوی، عبدالحیّ (1393ق)، نزهة الخواطر، هند: دائرة‌المعارف العثمانیه.
هاردی، پی (1369ش)، مسلمانان هند بریتانیا، ترجمه حسن لاهوتی، مشهد: آستان قدس رضوی.
هضیبی، حسن (1413ق)، دعاة لاقضاة، قاهره: دار صادر.