نگاهی به روابط طریقت‌های شیعی با حکومت عثمانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر حوزه علمیه قم

چکیده

گسترش سریع عثمانی به سوی بیزانس و بالکان، در اوایل قرن سیزدهم میلادی در کنار عوامل مادی مرهون عوامل معنوی نیز بود. در این باره می‌توان به ارتباط معنوی بین بکتاشیه و ارتش عثمانی موسوم به «ینی‌چری» اشاره نمود. در ابتدای تأسیس دولت عثمانی بزرگان دین در امور سیاسی، اداری و نظامی، نقش و تأثیر بسیاری داشتند. این رابطه مثبت طریقت‌های شیعی با سلاطین عثمانی تا زمانی که متولیان امور در یک چارچوب مشروع فعالیت می‌نمودند، ادامه داشت و بزرگان دین، فرق صوفی‌مسلک و علویان از نظام حاکم حمایت می‌کردند. در اواخر دورة عثمانی تضعیف نقش دین و مؤسسات دینی باعث به وجود آمدن عکس‌العمل‌ها و قیام‌های مردمی شد. بایزید اول با نادیده گرفتن تذکرات علمای دین و افتادن به دامن انواع فسادها باعث انعقاد نطفه قیام‌های مردمی گردید. تأسیس دولت صفوی در سال 1501 در ایران نیز در بالا بردن روحیه شیعیان باطنی و گسترش فرهنگ اسلام شیعی عاملی تأثیرگذار بوده است. گسترش روزافزون چپاول‌های اقتصادی و ظلم به مردم عادی نیز از عوامل قیام‌ها به شمار می‌روند. در این مقاله با تبیین عوامل فوق، قیام‌های اسلامی و شیعی متعدد آن دوره بررسی شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


Abdi Efendi (1999), Tarih-i Abdi, Haz: F. R. Unat, Ankara: TTKY.
Abdülbaki Gölpınarlı, İsmet Sungurbey (1966), Simavna Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin, İst.
Ahmet Refik (1328), Büyük Tarih-i Umumî, İstanbul.
Ali Reşat (1341), Yeni Tarih-i Umumî, İst: Yeni Mat.
Aşıkpaşazade (n.d), Aşıkpaşaoğlu Tarihi, Haz:A.N.Atsız, KBY.
Avcıoğlu (1979), Millî Kurtuluş Tarihi, İst: Tekin y.
Cahen, C. (1979), Osmanlıdan önce Anadoluda türkler, İstanbul: Trk.Y. Moran, e yayınları.
Cevdet Paşa, A. (n.d), Tarih-i Cevdet, Sabah Gzt.y.
Destârî Salih Tarihi (1962), Haz: B.S.Baykal, Ankara: TTKY.
Doğan Avcıoğlu (1982), Türklerin Tarihi, İstanbul: Tekin Yay.
Enver Ziya Karal (1983), Osmanlı Tarihi, Ankara: TTKY.
Fuat Köprülü (1988), Osmanlı devletinin kuruluşu, Ankara: TTKY.
Gölpınarlı (1991), 100 Soruda Türkiye'de Mezhepler ve Tarikatlar, Kum: Ensariyan yay.
Halil bin İsmail bin Şeyh Bedrüddin Mahmud (1967), Simavna kadısıoğlu şeyh bedreddin manakıbı, İst: Yay. A. Gölpınarlı-İ. Sungurbey.
Hamid İnayet (1988), Çağdaş İslâmî Siyasî Düşünce, İstanbul: Yöneliş yayınları.
Hammer (1983), Osmanlı Devleti Tarihi, İstanbul: Üçdal Neş.
Hayreddin Karaman (n.d), "Efganî", Islam Ansiklopedisi, T D V Y.
Hoca Sadettin Ef. (1992), Tacü't-Tevarih, Haz: İ. Parmaksızoğlu, Ankara: KBY.
II.A.Hamid (1976), Devlet ve Memleket Görüşlerim, Haz: A.A. Çetin- R.Yıldız, İst: Çığır yay.
İ. Hakkı Uzunçarşılı (1988), Osmanlı Tarihi, Ankara: TTKY.
İ.Goldzıher (1993), "Cemaleddin Efganî", İslam Ansiklopedisi, İstanbul: MEBY yayınları.
İrfan Gündüz (1984), Osmanlılarda Devlet, Tekke Münasebetleri, Ankara: Seha Neş.
Jaschke, G. (1972), Yeni Türkiye'de İslâmlık, çev: H. Örs, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
Kodaman, B. (1983), A.Hamid'in Doğu Anadolu Politikası, İstanbul: Orkun y.
Köprülü, F. (n.d), "Abdâl", İslam Ansiklopedisi, TDVY.
M. Akdağ (1975), Celali İsyanları, İstanbul: Bilgi yayınevi.
M. Ertuğrul Düzdağ (1983), Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları, 2.b., İst.
M. H. Yınanç (n.d), "I. Bayezid", İslam Ansiklopedisi, MEBY.
M. Nuri Paşa (1979), Netayicü'l Vukuat, haz. N. Çağatay, Ank: TTKY.
Mahmud CelÂleddin Paşa (1979), Mir'at'ı Hakikat, İst: Tercüman 1001 Temel Eser.
Mehmat Nesri (n.d), Tarih-i Nesrî, Haz: M.A. Köymen, Ankara: KBY.
Mehmet Doğan, D. (1977), Tarih ve Toplum, Ankara: Dergah yay.
Mizancı Murat (1328), Tarih-i Ebu'l Faruk, İst.
Muhammed Nakavî (1992), Batılılaşma Sosyolojisi, çev: A.Özgür, İstanbul: Kevser yayınları.
Mürit-Tevarih (1976), Haz.: M.Aktepe, İst: Fen-Ed. Fak yay.
Namık Kemal Zeybek (2008), Radkal Gazetesi.
Nisanci Mehmet Paşa (1983), Hadisât, İstanbul: Kamer Nes.
Nusretnâme (1966), İstanbul: MEBY.
Osman Ergin (1940), Türkiye Maarif Tarihi, İst.
Osman Turan (n.d), Selçuklular zamanında Türkiye.
Peçevî İbrahim Efendi (1981), Tarih-i Peçevî, Ankara: KBY.
Refik Altınay (n.d), LÂLE Devri.
Rodolph Peters (1989), İslam ve Sömürgecilik, İstanbul: Nehir yayınları.
S.Altundağ (n.d), "I.selim", İslam Ansiklopedisi, MEBY.
Saim Savaş (n.d), XVI. Asırda Safevilerin Anadolu'daki Faaliyetleri ve Osmanlı Devletinin Buna Karşı Aldığı Tedbirler, Kuruluşunun 700. Yıldönümünde Bütün Yönleriyle..., Selçuk Ünv.y.
Solak-Zâde Mehmet Hemdemî (1989), Solak-zâde Tarihi, Haz: V. Çubuk, Ankara: KBY.
Sultan II. A. Hamid (n.d), Devlet ve Memleket Görüşlerim.
Süleyman Nevar, A. (1973), Tarihu'Şah İsmail-Şuubi'l İslamiyye, Beyrut: Daru Nehzeti'l Arabiyye.
Şahrun Ahâvî (1990), İran'da Din ve Siyaset, çev: S.Ayaz, , İstanbul: Yöneliş yayınları.
Şemdani zâde (n.d), Müri't-Tevarih.
T.Zafer Tunaya (1969), Siyasi Müesseseler ve Anayasa Hukuku, İstanbul.
Tahsin Yazıcı (n.d), "Şah İsmail", İslam Ansiklopedisi, MEBY.
Tarih-i Naima (1969), İstanbul.
Tursun Bey (1206), Tarih-i Ebu'l Feth, Tercüman 1001 Temel Eser.
Uluğ İğdemir (1937), Kuleli Vakası Hakkında Bir Araştırma, Ankara: TTKY.
Varidât (1994), İst: Kitabevi y.
Vilayet-Nâme (n.d), Haz: A. Gölpınarlı, İst: İnkılap Kitabevi.
Y.Yücel-A. Sevim (1990), Türkiye Tarihi, Ankara: TTKY.
Yaşar Ocak, A. (1994), XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Resmi İdeolojisi ve Buna Muhalefet Problemi, XI. Türk Tarih Kongresine Sunulan Bildiriler, Ankara: TTKY.
Yılmaz Öztuna (1977), Büyük Türkiye Tarihi (BTT), İstanbul: Ötüken Yayınları.
Z. M. Babur (1987), Vekayi, Çev: R.R.Arat, Ankara: TTKY.
Ziya Kazıcı (1999), Yıldönümünde bütün yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, Selçuk Ünv.y. Konya-2000.