ادوار فقه مقارن در اهل سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری مذاهی کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

با گذشت زمانی نه چندان طولانی از ظهور اسلام، فتوحات مسلمانان گسترش یافت و مناطق بسیاری به تصرف آنان درآمد. لازم بود کسانی به این مناطق فرستاده شوند
تا امور قضا و افتا را بر عهده بگیرند. اجتماع دو گروه از صحابه در حجاز وعراق
به شکل‌گیری دو مدرسه انجامید: مدرسه مدینه یا مدرسة الحدیث و مدرسه کوفه
یا مدرسة الرأی. این دوگانگی سرآغاز تفاوت‌های فقهی بعد شد که به شکل‌گیری
فقه مقارن انجامید. این علم پیشرفت کرد و کتاب‌هایی در این زمینه نوشته شدند.
در میان کتبی که در زمینه فقه مقارن نگاشته شده­‌اند، هیچ یک به ادوار فقه
مقارن نپرداخته‌اند، بلکه می­توان گفت در تقسیم­بندی ادوار فقه مقارن
هیچ پژوهش متقنی صورت نگرفته است، علاوه بر اینکه از کهن‌ترین آثار تطبیقی
نیز نامی برده نشده است. پژوهش حاضر بر دو محور استوار شده است:
الف) ارائه پیشنهاد برای تقسیم­بندی ادوار فقه مقارن به پنج دوره: 1. بستر پیدایش، 2. عصر تدوین، 3. عصر رشد و تکمیل و توسعه، 4. عصر رکود، و 5. عصر حاضر
یا عصر موسوعه­ها؛ و ب) معرفی قدیمی‌ترین و مهم‌ترین منابع این علم در
هر دوره.
 

کلیدواژه‌ها


ابن­الندیم، محمد بن­اسحاق (1350ق / 1971م)، الفهرست فی اخبار العلماء المصنفین من القدماء و المحدثین، تحقیق رضا تجرد، تهران: دانشگاه تهران.
ابن­قدامه المقدسی، عبدالله بن­احمد (بی­تا)، المغنی علی مختصر ابن­حسین بن­احمد الخراقی، با مقدمه محمد رشید رضا، بیروت: منار الاسلام عالم الکتب.
ابن­منظور (1408ق / 1988م)، لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابوالبصل، علی (2001م)، دراسات فی الفقه المقارن، دبی: دارالقلم.
احمد امام، عبدالسمیع (2001 م)، منهاج الطالب فی المقارنة بین المذاهب، با حاشیه محمد فاضلی، بیروت: دار المدار الاسلامی.
الاشقر، عمر سلیمان (1419ق / 1999م)، مسائل فی الفقه المقارن، تحقیق ماجد، محمد عثمان، عبدالناصر ابوالبصل، چاپ سوم، اردن عمان: دار النفائس.
الامین، محمد (1423ق / 2002م)، مراعات الخلاف فی المذهب المالکی و علاقتها ببعض اصول المذهب و قواعده، دبی: دار البحوث للدراسات الاسلامیه و احیاء التراث.
الاوقاف (الف) (1427ق / 2006م)، الموسوعة الفقهیه (الکویتیه)، الکویت: وزارة الاوقاف و الشؤون الاسلامیه.
الاوقاف (ب) (1429ق / 2008م)، موسوعة الفقه الاسلامی المقارن الشهیرة بموسوعة جمال عبدالناصر، قاهره: وزارة الاوقاف و مجلس الاعلی الاسلامی.
بی­آزار شیرازی، عبدالکریم (1384ش)، «فقه مقارن»، کاوشی نو در فقه اسلامی، شماره 43.
جامعة ام‌القری (بی­تا)، فهرس الفقه الحنبلی، مکه مکرمه: جامعة ام‌القری.
الجصاص الرازی، ابوبکر احمد بن­علی (1417ق / 1996م)، مختصر اختلاف العلماء، با مقدمه دکتر عبدالله نذیر احمد، چاپ دوم، بیروت: دار البشائر الاسلامیه.
جناتی، محمدابراهیم (1415ق)، دروس فی الفقه المقارن، قم: لمرکز المنطقة الثانیه لمنظمه الاعلام الاسلامیه.
ـــــــــــ (1374)، «فقه تطبیقی و پیشگامان آن»، مجله کیهان اندیشه، فروردین و اردیبهشت،
شمارة 59.
جوهری، اسماعیل بن­حماد (1428ق / 2007م)، الصحاح، تحقیق خلیل مأمون شیحا، چاپ دوم، بیروت: دار المعرفه.
حسن بن­زین­الدین (1362ش)، معالم الدین و ملاذ المجتهدین یا معالم الاصول، به اهتمام دکتر مهدی محقق، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل شعبه تهران با همکاری وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
الخضری‌بک، محمد (1992م)، تاریخ التشریع الاسلامی، با تعلیقه زهیر شفیق الکبی، بیروت: دار الفکر العربی.
الدرینی، محمد فتحی (1414ق / 1994م)، بحوث مقارنة فی الفقه الاسلامی و اصوله، بیروت: مؤسسة الرساله.
الزحیلی، محمد (1412ق / 1992م)، الامام الجوینی، چاپ دوم، دمشق: دار القلم.
الزحیلی، وهبه (1427 ه 2007 م)، (موسوعة) الفقه الاسلامی المعاصر (و ادلته)، بی­جا: آفاق المعرفه دار المکتبی.
السایس، محمد علی (بی­تا)، تاریخ الفقه الاسلامی، مصر: انتشار محمد علی صبیح و اولاده جامعة الازهریه کلیة الشریعه.
الشافعی، محمد بن­ادریس (1426ق / 2005م)، الأم، بیروت: دار ابن­حزم.
الشعرانی، عبدالوهاب (1425ق / 2004م)، المیزان الکبری، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیه.
طبری، ابوجعفر محمد بن­جریر (1420ق / 1999م)، اختلاف الفقهاء، بیروت: منشورات محمد علی بیضون دار الکتب العلمیه.
الظاهری، احمد بن­حزم الاندلسی القرطبی (1416ق / 1996م)، المحلی، تصحیح احمد محمد شاکر، بیروت: دار الآفاق الجدیده.
عرفه، محمد (1374ق / 1955م)، «کیف یستعید المسلمون وحدتهم و تناصرهم»، رسالة الاسلام، شماره 28.
القنوجی، محمد صدیق حسن خان (1978ق / 1357ش)، ابجد العلوم، بیروت: وزارة الثقافة و الارشاد القومی.
مالک، ابن­انس (1406ق / 1985م)، الموطأ، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
محمصانی، صبحی (1365ق / 1946م)، فلسفة التشریع فی الاسلام، بیروت: مکتبة الکشاف.
مدکور، محمد سلام (1393ق / 1973م)، مناهج الاجتهاد فی الاسلام فی الاحکام الفقهیة و العقائدیه، جامعة الکویت.
مکارم شیرازی، ناصر (1385ش)، دائرة‌المعارف فقه مقارن، با همکاری جمعی از محققان و اساتید، قم: مدرسه الامام علی بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام.
الملا، عبدالله بن­محمد (1428ق / 2007م)، تاریخ التشریع الاسلامی الفقه و اصوله و قواعده، بی­جا: جامعة ملک فیصل.
النووی، محی‌الدین ابی­زکریا یحیی بن­شرف (1423ق / 2002م)، المجموع شرح المهذب، المهذب للامام ابی­اسحق ابراهیم بن­علی بن­یوسف الشیرازی، تحقیق هشت نفر، بیروت: منشورات محمد علی بیضون.