رابطه تمدن و معنویت از نگاه قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مربی ‌پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ‌و دانشجوی دکتری دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

بررسی موضوع رابطه تمدن و معنویت از منظر قرآن کریم، از تحقیقات بایسته‌ای است که برای پی‌ریزی تمدن علوی و زمینه‌سازی برای ایجاد تمدن مهدوی اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. در این مقاله به دو پرسش پاسخ می‌دهیم: نخست اینکه آیا از منظر قرآن، دست‌یابی به تمدن، بدون توجه به معنویت امکان‌پذیر است؟ اگر پاسخ مثبت باشد، آیا چنین تمدنی پایدار، مطلوب و سودمند است؟ به نظر نگارنده، بدون توجه به معنویت نیز دست‌یابی به تمدنِ تک‌بعدی، امکان‌پذیر ولی ناپایدار و برای دنیا و آخرت مردمان ناشایسته است. تمدن بدون معنویت، نه تنها نمی‌تواند آدمی ‌را رستگار کند بلکه گاه موجب دور شدن آدمی از سعادت دنیوی و اخروی می‌شود. در تمدنی که بر پایه معنویت بنا نشود، برخی از نمادهای تمدنی همانند معماری، توسعه صنعتی، کشاورزی و ... قابل دست‌یابی است ولی تمدن جامع، تنها در سایه توجه به معنویت و با عنایت به عقاید حقه حاصل می‌شود. در این مقاله، برای اثبات نظریه یادشده به مهم‌ترین تمدن‌هایی که قرآن از آن سخن گفته و سرنوشت تمدن‌های مذکور اشاره خواهیم کرد.
 
 
 

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد (1416). مقدمة ابن خلدون، به کوشش: على عبد الواحد، قاهرة: دار نهضة مصر.
ابن واضح یعقوبی، أحمد بن أبی یعقوب (بی‌تا). تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر.
ابن‌عاشور، محمد بن طاهر (1400). التحریر والتنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب، الطبعه الثالثه، بیروت: دار صادر.
ابوالفتوح رازى، حسین بن على (1408). روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى‏.
الیاس، آنتون؛ الیاس، ادوارد ا. (1979). قاموس الیاس العصری، قاهره: شرکت دار الیاس العصریه.
بیومی، مهران (1383). بررسی تاریخی قصص قرآن، ترجمه: مسعود انصاری، تهران: علمی و فرهنگی.
پیرو، آلن (1366). فرهنگ علوم اجتماعى، ترجمه: باقر ساروخانى، تهران: کیهان.
جعفری، یعقوب (1376). تفسیر کوثر، چاپ اول، قم: انتشارات هجرت.
دورانت، ویل (1378). تاریخ تمدن، ترجمه: احمد آرام و دیگران، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
دروزة، محمد عزت (1383). ‏التفسیر الحدیث، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة.
دهخدا، علی‌اکبر و دیگران (1373). لغت‌نامه، تهران: انتشارات دهخدا.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412). المفردات فی غریب القرآن‏، تحقیق: صفوان عدنان داودى، الطبعة الاولی، دمشق: دار العلم الدار الشامیة.
روح‌الامینی، محمود (1377). زمینه فرهنگ‌شناسی، انتشارات مهدی.
زمخشری، محمود بن عمر (1977). الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التنزیل، بیروت: دار الفکر.
زناتی، أنور محمود (2006). معجم المصطلاحات الاسلامیة، مکتبة النهضة المصریة.
سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله‏ (1419). ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن‏، الطبعه الاولی، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
سیاح، احمد (1372). فرهنگ دانشگاهی، عربی به فارسی، تهران: انتشارات اسلام.
سید قطب بن ابراهیم شاذلی(1412). فى ظلال القرآن، چاپ هفدهم، بیروت: دار الشروق.
شاه‌مرادی، علی (1384). تاریخ یهود از تشکیل سلطنت تا تجزیه آن، چاپ اول، زنجان: انتشارات نیکان کتاب.
شایسته، فریدون (1381). «تمدن و فرهنگ مصر باستان در چشم‌انداز تاریخ»، در: مجله رشد آموزش تاریخ، ش10، ص19-23.
صدوق، محمد بن على بن حسین بن بابویه قمى (1395). کتاب کمال الدّین و تمام النّعمة، الطبعة الثانیة، قم: انتشارات دار الکتب الاسلامیه.
طباطبایی، سید محمد حسین (1393). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: اعلمى.
طبرسى، فضل بن حسن (1406). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
طبیبیان، سید حمید (1378).  فرهنگ فرزان فارسى ـ عربى، تهران: نشر فرزان.
طیب، سید عبد الحسین ‏(1378). أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلام.
على، جواد (1976). المفصل، بیروت: دار العلم للملایین.
قرطبى، محمد بن احمد (1364). الجامع لأحکام القرآن، چاپ اول، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
قمى، على بن ابراهیم (1367). تفسیر قمى‏، تحقیق: سید طیب موسوى جزایرى، چاپ چهارم، قم: دار الکتاب‏.
کتاب مقدس (1357). ترجمه خاچیکی، سارو، بی‌نا.
کوروفکین، فئودور (1359). تاریخ شرق‏ باستان، ترجمه: غلامحسین متین، چاپ ششم، انتشارات اخگر.
گولد، جولیوس (1384). فرهنگ علوم اجتماعى، مترجم: باقر پرهام، تهران: نشر مازیار.
لوبن، گوستاو (1334). تمدن اسلام و عرب، ترجمه: محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: بنگاه مطبوعاتی علی‌اکبر علمی.
ماله، آلبر؛ ژول، ایساک (1342). تاریخ‏ ملل شرق و یونان، ترجمه: عبدالحسین هژیر، انتشارات عطار.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الاطهار، بیروت: دار الوفاء.
مصطفوى، حسن (1360). التحقیقفیکلماتالقرآنالکریم‏، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مکارم شیرازى و دیگران (1375). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
منتظرالقائم، اصغر؛ سلیمانی، زهرا (1388). «توسعه و تمدن‌سازی در حکومت‌های دینی»، در: فصل‌نامه تاریخ در آیینه پژوهش، س6، ش4، ص65-84.
میبدى، رشید الدین احمد بن ابى سعد (1371). کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران: انتشارات امیرکبیر.
هاشمی ‌رفسنجانی، اکبر و جمعى از محققان (1385). فرهنگ قرآن، قم: بوستان کتاب.
هاشمى رفسنجانى، اکبر و جمعى از محققان (1379). تفسیر راهنما، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.