رویکردهای مختلف درباره الوهیت در آیین بودا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مربی گروه معارف اسلامی، دانشگاه جامع علمی‌کاربردی، تهران، ایران.

چکیده

در تعریف کلاسیک ادیان سامی‌، اعتقاد به وجود خداوندِ خالق‌، جوهره دین محسوب می‌شود، حال آنکه برخی نظام‌های اعتقادی نظیر بودا‌، کنفوسیوس‌، تائو و ‌آیین جین فاقد این جزء‌اند. برخی از محققان به سبب فقدان خدای خالق‌، ‌آیین بودا را‌ در زمره مکاتب الحادی در نظر می‌گیرند. هرچند محور ‌آیین بودا‌، اعتقاد به وجود خالق نیست و هدف‌، رهایی انسان از رنج یا همان نیل به نیروانه است، با این حال ویژگی‌های مشترکی میان آموزه‌های بودا و حقیقت مطلق وجود دارد. در میان مکاتب بودایی گرایش‌های اعتقادی به خداوند را می‌توان در سه رویکرد خلاصه کرد؛ نخست، مکاتبی که‌ بودا و کسانی را که به مقام اَرهت (بودی‌ستوه) رسیده‌اند به مثابه خدا در نظر می‌گیرند؛ دوم، طرفداران نظریه پویشی که جهان و خدا را در حال صیرورت می‌دانند؛ رویکرد سوم تفسیری از خدا به عنوان حقیقت غایی است که در میان برخی از فیلسوفان بودایی با تعابیری نظیر «نیروانه»‌، «تُهیا و «دَرمه» بیان می‌شود. مطابق این دیدگاه، چون ماهیت اشیا بر ما پوشیده است، بنابراین، ما نمی‌توانیم حقیقت را توصیف کنیم.‌

کلیدواژه‌ها


آرمسترانگ‌، کارن (1385).‌ تاریخ خداباوری‌، ترجمه: بهزاد سالکی و بهاءالدین ‌خرمشاهی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
آرمسترانگ‌، کارن (1386). «آیا خداباوری آینده‌ای دارد؟»‌، ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی‌ و بهزاد‌سالکی، در: اطلاعات، ش23889-23895 و 23896.
آنترمن‌، اَلن (1393).‌ باورها و آیین‌های یهودی‌، ترجمه: رضا ‌فرزین، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب‌.
پاشایی‌، ع. (1379). «نیروانه: بینش مقام حقیقت است یتابوتم‌، یعنی چنان‌که هست با نگاهی به ارنا الاشیاء کما هی‌»‌، در: هفت‌آسمان، س2، ش8‌، ص165-226.
پاشایی‌، ع. (1380). هینه‌یانه: شاخه‌ای از آیین بودا‌، تهران: نگاه معاصر.‌
پاشایی‌، ع. (1389). بودا‌، تهران: نگاه معاصر.‌
تالیافرو‌، چارلز (1382). فلسفه دین در قرن بیستم‌، ترجمه: ان‌شاءالله‌ رحمتی‌، تهران:
سهروردی.‌
چاترجی‌، ساتیش چاندرا؛ موهان داتا‌، دریندرا (1384). معرفی مکتب‌های فلسفی هند‌، ترجمه: فرناز‌ناظرزاده کرمانی، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
حامدی، گلناز (1384). فرهنگ اصطلاحات ادیان جهان، تهران: مدحت.
حسینی‌، سید اکبر (1388). «حقیقت غایی در ‌آیین بودا»، در: معرفت ادیان، س1‌، ش1‌، ص99-116.
دورانت‌، ویل؛ دورانت، آریل (1378). مشرق‌زمین: گاهواره تمدن‌، جمعی از مترجمان‌، تهران: علمی و فرهنگی‌، ج1.
رنجبر‌، امیرحسین (1381). بودا: در جست‌وجوی ریشه‌های آسمان‌، تهران: فیروزه.
زرشناس‌، زهره (1377). «اصطلاحی فلسفی در ادبیات سغدی بودایی»‌، در: نامه فرهنگستان، س4، ش1، ص84-94.
سوزوکی‌، ب. ل. (1391). راه بودا: آیین بودای مهایانه‌، ترجمه: ع. پاشایی‌، تهران: نگاه معاصر.
کاستاندا‌، کارلوس (1388). «بررسی تطبیقی فنا و نیروانا در آموزه‌های بودا»‌، ترجمه: سید عبدالحمید ‌ضیایی، در: پژوهش‌نامه ادب حماسی،دوره اول‌، ش9‌، ص258-275.
محمودی‌، ابوالفضل (1384).«راه بدهیستوه»‌، در: عرفان و برهان، س2‌، ش5، ص171-203.
ناجی اصفهانی‌، حامد‌ (1393). «خداوند از منظر الاهیات پویشی و ملاصدرا»‌، در: تاریخ فلسفه، س4‌، ش4‌، ص59-78.
نیوانو‌، نیکّیو (1389). آیین بودا در سوره نیلوفر، ترجمه: ع. پاشایی‌، قم: نشر ادیان.
وارد‌، کیت (1384). «خدا در سنت بودایی»‌، ترجمه: خلیل ‌قنبری، در: اخبار ادیان، ش15، ص44-52.
هارویتس‌، لیان‌؛ ریوز‌، جین (1390). سوره نیلوفر سه‌گانه، ترجمه: ع. پاشایی‌، قم: نشر ادیان.
هیک‌، جان (1372). فلسفه دین‌، ترجمه: بهرام راد‌، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
 
Barbour, I. (2002). Nature, Human Nature, and God, Great Britain: SPCK.
Chitkara, M. G. (2002). Encyclopedia of Buddhism, Vol. 13, A.P.H. Publishing Corporation.
Conze, E. (1985). Buddhism: its Essence and Development, New York: Harper Torch Books.
Flood, Gavin (1996). An Introduction to Hinduism, Cambridge: Cambridge University Press.
Geoffrey, Parrinder (1987). "Triads", Encyclopedia of Religion, ed. by: Mircea Eliade, New York: Macmillan Publishing Company, vol. 15, p. 42.
Griffiths, P. (1994). On Being Buddha: The Classical Doctrine of Buddhahood, Albany: State University Of New York Press.
Hartshorne, C.; Reese, W. (1984). Omnipotence and Other Theological Mistakes, Albany: State University of New York Press.
Harvey, Peter (2019). Buddhism and Monotheism, Cambridge University Press.
Jackson, Roger R.; Makransky, John (2000). Buddhist Theology, Great Britain: Curzon Press.
Keown, Damien (1996). Buddhism: A Very Short Introduction, Now York: Oxford University Press.
newworldencyclopedia.org/entry/Process though
Radhakrishnan, S. (1924). The Philosophy of the Upanisads, London: George Allen & Unwin Ltd.
 
Rhys Davids, T. W. (1923). Dialogues of the Buddha; being vols. ii-iv of Sacred Books of the Buddhists, Oxford.
Suzuki, D. T. (2000). Outline of Mahayana Buddhism, Munshiram Manoharlal.
Suzuki, D. T. (2002). Mysticism: Christian and Buddhist, London: The Buddhist Society.
Taliaferro, Charles (ed.) (2013). The Routledge Companion to Theism, New York: Routledge.
Wallace, B. Alan (2000).“Is Buddhism Really Non-Theistic?” in: Snow Lion Newsletter, Vol. 15.
Williams, M. (1899). A Sanskrit-English Dictionary, Oxford: The Clarendon Press.