مبانی تکفیر از نگاه شیعه بر اساس دیدگاه محمدباقر مجلسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

بر اساس قرآن کریم و روایات اسلامی، کسی که به زبان شهادتین جاری کند مسلمان است و در پناه اسلام جان، مال و عرضش در امان است و هر گونه تعرضی به او حرام است. علمای آگاه و بزرگ شیعه و سنی، در طول تاریخ کوشیده‌اند تعریف جامع و مانعی از «تکفیر» و علل و عواملش مطرح کنند؛ از جمله این علما مجلسی، محدث بزرگ شیعه، است. او به پیروی از قرآن و سنت بر این مطلب تأکید دارد که ذکر شهادتین برای اسلام ظاهری کفایت می‌کند و گوینده‌اش در احکام ظاهری با دیگر مسلمانان فرقی ندارد. مجلسی مسلمانان را از تکفیر یکدیگر بر حذر می‌دارد و تأکید می‌کند که هر کسی صلاحیت تکفیر دیگران را ندارد، و شخصی که متهم به کفر شده است، باید بر او اتمام حجت شود. پس اگر کفرش آشکار شد تکفیر می‌شود، در غیر این صورت کسی که اسلامش به یقین دانسته شده است، با شک از او زائل نمی‌شود؛ و تکفیرش برخلاف مبانی اسلام است. به نظر می‌رسد این متفکر با اینکه از نظر مفهومی «تکفیر» را دقیق مطرح کرده و معیارهای سختی برای تحققش معرفی کرده ‌است، ولی در مصداق، التزام کاملی به آن معیارها نشان نداده و برخی از مسلمانان، مانند فلاسفه و صوفیه، را تکفیر کرده است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم (1385). ترجمه: مهدی الاهی قمشه‌ای، تهران: جلوه.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1413). منلایحضرهالفقیه، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث (بی‌تا). سنن ابی داود، بیروت: دار الکتاب العربی.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائلالشیعه، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
حلی، ابو منصور حسن یوسف بن مطهر (1376). کشفالمرادفیشرحتجریدالاعتقاد، تحقیق: حسن حسن‌زاده آملی، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حمیری، عبدالله بن جعفر (1413). قرب الاسناد، قم: مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث.
الشهرستانی، محمد بن عبد الکریم (1404). الملل والنحل، تحقیق: محمد سید کیلانی، بیروت: دار المعرفه.
الصفدی، خلیل ابن ابیک (بی‌تا). اعیان العصر و اعوان النصر، بی‌جا: المکتبه الشامله.
علی‌خانی کشکک، محمود (1390). جایگاه کلامی تکفیر از دیدگاه علامه مجلسی و ابن‌تیمیه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: سید حسن اسلامی اردکانی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
المتقی الهندی، علی بن حسام الدین (1989). کنز العمال فی سنن الاقوال والافعال، بیروت: مؤسسه الرساله.
مجلسی محمد باقر (1370). مرآت العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تصحیح: سید هاشم رسولی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمد باقر (1378). حق الیقین، به کوشش: محمدعلی اسفندیاری ریاحی، تهران: همایش بزرگ‌داشت علامه مجلسی.
مجلسی، محمد باقر (1386). عقاید، ترجمه: حمیدرضا آژیر، تهران: زیتون، چاپ اول.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
محدث نوری، میرزا حسین (1408). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
مدرس، محمدعلی (1374). ریحانهالادب فی تراجم المعروفین بالکتبه او اللقب یا کنی و القاب، تهران:خیام.
معصوم علی‌شاه، محمد معصوم (1318). طرائق الحقائق، تهران: کتاب­خانه سنایی.