الاهیات الاهی و الاهیات بشری: نقدی روش‌شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

مکتب تفکیک با تأکید بر جداسازی میان سه راه معرفتی ــ یعنی وحی، عقل، و کشف یا الهام ــ خود را به جامعة شیعی معرفی کرد و مدعی ناسازگاری دین با فلسفه و عرفان شد. این دیدگاه مورد نقد مدافعان فلسفة اسلامی قرار گرفت و آنان از همسویی دین و فلسفه و عرفان در منظومة شیعی سخن گفتند و اشکالاتی بر این مکتب وارد ساختند. کتاب الاهیات الاهی و الاهیات بشری به‌عنوان دفاعی قاطع از این مکتب به‌تازگی منتشر شده است. نویسندة مقالة حاضر به تحلیل و نقد روش‌شناختی کتاب حاضر پرداخته و بر آن است تا مقدمات آن را بی‌اعتبار کرده، نشان دهد این مکتب تا اثبات مدعای خود راه درازی در پیش دارد. در این مقاله، مدعیات اصلی کتاب الهیات الهی در شکل یک استدلال بیان شده که بر دو مقدمه استوار است: نخست آنکه عده‌ای از فلاسفهْ فلسفه را بی‌اعتبار دانسته‌اند؛ و دوم آنکه سخن این فلاسفه درست است، پس فلسفه نادرست است. نویسندة مقالة حاضر کوشیده است (1) نشان دهد که مقدمة نخست کاذب است و به‌واقع سخنان آنان در متون مکتب تفکیک تحریف و ناقص نقل شده است و (2) هیچ فیلسوفی به‌اعتبار فیلسوف‌بودن نمی‌تواند فلسفه را بی‌اعتبار سازد و این رفتار خودشکن است و از نفی فلسفه‌ْ بی‌اعتباری خود فیلسوف حاصل می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها


صحیفه سجادیه (1375)، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: سروش.
ابن‌سینا، ابوعلی حسین بن‌عبدالله (1403ق)، الاشارات و التنبیهات، شرح نصیرالدین طوسی و قطب‌الدین محمد بن‌محمد رازی، [بی‌جا:] دفتر نشر الکتاب.
استادولی، حسین (1383)، نگاهی به مقاله «نقد تفکیک و تفکیک نقد»، بینات، شمارة 43.
اسعدی، محمود (به اهتمام) (1377)، سقراط خراسان: نگاهی به شخصیت، فضایل، مجاهدات و آثار استاد محمدتقی شریعتی مزینانی، با مقدمه محمدرضا حکیمی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
اسلامی، سیدحسن (1386)، «مکتب معارفی خراسان و تفکر فلسفی»، فقیه ربانی؛ مجموعه مقالات بزرگداشت آیت‌الله میرزا علی فلسفی، به کوشش جمعی از فضلای خراسان، قم: مؤسسه معارف امام رضا.
ـــــــــــ (1387)، رؤیای خلوص: بازخوانی مکتب تفکیک، قم: بوستان کتاب.
امام خمینی، سید‌روح‌الله (1370)، آداب الصلاه‌: ‌آداب نماز، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
ـــــــــــ (1371)، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ـــــــــــ (1373)، مناهج الوصول الى علم الاصول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
انوری، حسن و یوسف عالی عباس آباد (1385)، فرهنگ درست نویسی سخن، تهران: سخن.
بهایی، شیخ بهاء‌الدین محمد عاملی (1387)، اعتقادات شیخ بهایی: متن عربی رساله الاعتقادات به همراه سه ترجمه و شرح فارسی آن، به کوشش جویا جهان‌بخش، تهران: اساطیر.
ـــــــــــ (بی‌تا)، کلیات اشعار و آثار فارسی شیخ بهائی، به کوشش علی کاتبی، تهران: چکامه.
ج. الف. ح. (1421ق)، «لمحات من الفکر الفلسفی للشهید محمد باقر الصدر»، در الفکر الاسلامی، شماره 24-25.
حکیمی، محمدرضا (1380)، «عقل خودبنیاد دینی»، همشهری ماه، شمارة 9.
ـــــــــــ (1355)، حماسه غدیر، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ـــــــــــ (1359)، میرحامد حسین، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ـــــــــــ (1375)، مکتب تفکیک، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ـــــــــــ (1378)، اجتهاد و تقلید در فلسفه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ـــــــــــ (1381)، معاد جسمانی در حکمت متعالیه، قم: دلیل ما.
ـــــــــــ (1382الف)، پیام جاودانه: سخنی چند پیرامون قرآن کریم و آفاق آن، قم: دلیل ما.
ـــــــــــ (1382ب)، خورشید مغرب، قم: دلیل ما.
ـــــــــــ (1383)، عقل سرخ: بیست مقاله، گردآورندگان محمد کاظم حیدری و محمد اسفندیاری، قم: دلیل ما.
ـــــــــــ (1386)، الاهیات الاهی و الاهیات بشری (مدخل)، قم: دلیل ما.
ـــــــــــ (1388)، الاهیات الاهی و الاهیات بشری (نظرها)، قم: دلیل ما.
خواجوی، ملااسماعیل (1378)، ثمرة الفؤاد فی نبذ من مسائل المعاد، منتخباتی از آثار حکمای الاهی ایران از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، به کوشش سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیه قم.
رحیمیان فردوسى، محمدعلى (1382)، متأله قرآنى: شیخ مجتبى قزوینى خراسانى، با مقدمة استاد محمدرضا حکیمی، قم: دلیل ما.
صدر، سیدمحمدباقر (1391ق)، الاسس المنطقیه للاستقراء: دراسه جدیده للاستقراء تستهدف اکتشاف الاساس المنطقی المشترک للعلوم الطبیعیه و للایمان بالله، بیروت: دار التعارف.
ـــــــــــ (بی‌تا)، مبانی منطقی استقراء، ترجمه سید احمد فهری، تهران: پیام آزادی.
ـــــــــــ (1402ق)، فلسفتنا: دراسه موضوعیه فی معترک الصراع الفکری القائم بین مختلف التیارات الفلسفیه و خاصه الفلسفه الاسلامیه و المادیه الدیالکتیکیه (المارکسیه)، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
صدرالدین شیرازی، محمد بن‌ابراهیم (1360)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین ([1397ق؟])، شیعه: مجموعة مذاکرات با پرفسور هانری کوربن، قم: رسالت.
ـــــــــــ (1363)، المیزان، ترجمة سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ـــــــــــ (1387)، بررسی‌های اسلامی، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، جلد2، قم: بوستان کتاب.
فندرسکی، میرزا ابوالقاسم استرآبادی (1387)، رساله صناعیه، تحقیق حسن جمشیدی، قم: بوستان کتاب.
مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت: الوفاء.
محمد، یحیی (1405ق)، الاسس المنطقیه للاستقراء: بحث و تعلیق، [قم: بی‌نا].
مصباح، محمدتقی (1370)، آموزش فلسفه، [تهران:] سازمان تبلیغات اسلامی.
معلم حبیب‌آبادی، محمدعلی (1384)، «مکارم الآثار: زندگی‌نامه شیخ الرئیس»، تصحیح مجید هادی‌زاده، میراث حوزه اصفهان، دفتر دوم، به اهتمام سیداحمد سجادی و مجید هادی‌زاده، پژوهش مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان، قم: مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهرا.
 وکیلی، محمدحسن (1388)، «مکتب تفکیک در بوته نقد»، گفتگوکننده منیژه پنج‌تنی، اطلاعات حکمت و معرفت، شمارة 43.