اعتقادات شیعه در کلام فیض کاشانی؛ کاوشی بر محور انوارالحکمه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

چکیده

مقاله حاضر که برای بیان تقریر فیض کاشانی از اعتقادات امامیه نگاشته شده است، نخست زندگانی علمی فیض کاشانی را بررسی می‌کند و به تنوع گرایش‌های فکری وی اشاره می‌کند. فیض از جمله عالمانی است که فلسفه، تصوف و علم کلام را تخطئه کرده، و برای عرضة اعتقادات، نقل از معصوم را کافی می‌داند. وی با ادعای بی‌نیازی از کلام متکلمان، اقدام به تألیف کتاب‌های اعتقادی نموده است. در مقاله حاضر در عین توضیح این موضع‌گیریِ منفیِ فیض در قبال فلسفه، تصوف و کلام، پای‌بندی عملی او به این موضع نفی شده است. بخش اصلی مقاله حاضر به بیان دیدگاه‌های اعتقادی فیض اختصاص دارد که بر محور کتاب انوار الحکمه وی صورت گرفته است. اهمیت انوار الحکمه همان‌طور که در مقاله بررسی شده در این است که این کتاب تمام گرایش‌های او اعم از فلسفی، عرفانی، کلامی و حدیثی را به نمایش درمی‌آورد. به‌رغم آنکه تمام این گرایش‌ها در انوار الحکمه نمود یافته است، وی در این کتاب اعتقادات را نه در قالب ساختار مرسوم کلامی، بلکه در قالبی خاص بیان می‌دارد که به‌طور مستقیم از آیات قرآن گرفته شده است.  

کلیدواژه‌ها


آغابزرک تهرانی، محمدحسن (بی‌تا)، طبقات أعلام الشیعه، قم: انتشارات اسماعیلیان.
ـــــــــــ (1378ق)، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، تصحیح احمد منزوی، بی‌جا.
ـــــــــــ (1408ق)، الذریعه، قم: انتشارات اسماعیلیان.
ابن‌سینا، حسین بن‌عبداللّه (1375 ش)، اشارات و تنبیهات، شرح خواجه نصیرالدین طوسی، قم: نشر البلاغه.
ـــــــــــ (1303ق)، الشفاء، قم: منشورات بیدار.
ـــــــــــ (1363ش)، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
ـــــــــــ (1376ش)، الاهیات من کتاب شفا، تحقیق آیت‌اللَّه حسن‌زاده، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن‌عربی، محیی‌الدین (بی‌تا)، الفتوحات المکیه، بیروت: دارالصادر.
افلاطون (1367ش)، دورة آثار افلاطون (کتاب تیمائوس)، ترجمه محمدحسن لطفی، چاپ دوم، بی‌جا: انتشارات خوارزمی.
تنکابنی، میرزا محمد (بی‌تا)، قصص العلماء، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.
حرّ عاملی، شیخ محمد بن‌حسن (بی‌تا)، أمل الآمل، تحقیق سید احمد حسینی، ‌بی‌جا: مکتبة الاندلس.
حسینی اصفهانی، ضیاء‌الدین (1412ق)، فیوضات الفیض، اصفهان: بی‌نا.
خوانساری، میرزا محمدباقر (1341)، روضات الجنات، اصفهان: دارالنشر لنفائس المخطوطات الاسلامیه.
ـــــــــــ (1390ق)، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم: اسماعیلیان.
سهروردی، شهاب‌الدین (1355ش)، مجموعه مصنفات، هنری کربین، تهران: معهد الفلسفه.
شیرازی، صدرالدین (1387ق)، الاسفار الاربعه، قم: دارالمعارف الاسلامیه.
ـــــــــــ (1981م)، الاسفار الاربعه، چاپ سوم، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
ـــــــــــ (1382ش)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السّلوکیّه، مقدمه، تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: مؤسسة ‏بوستان کتاب.
ـــــــــــ (1354ش)، المبداء و المعاد، تصحیح جلال‌الدین آشتیانی، تهران: معهد الفلسفه.
غزالی، ابوحامد (بی تا)، إحیاء علوم الدین، بیروت: دارمکتب العربی.
ـــــــــــ (1412ق)، إحیاء علوم الدین، بیروت: دارالهادی.
فارابی، ابونصر (1996م)، آراء اهل المدینة الفاضله، مقدمه و تعلیقه دکتر البیر نصری نادر، چاپ هفتم، بیروت: دارالمشرق.
ـــــــــــ (1376ش)، السیاسة المدنیه، ‌ترجمه و شرح حسن ملک‌شاهی، تهران: سروش.
فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی (1375ش)، اصول المعارف، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ سوم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
ـــــــــــ (1426ق)، انوار الحکمۀ، تحقیق محسن بیدافر، بیروت: دارالامیرۀ، و دارالقاری.
ـــــــــــ (بی‌تا الف)، بشارة الشیعه، نرم افزار مجموعه آثار فیض، مرکز کامپیوتر اسلامی (نور)، نسخة خطی.
ـــــــــــ (بی‌تا ب)، ترجمة العقاید الدینیه، کتابخانه مرعشی، نسخه خطی شماره 5785.
ـــــــــــ (1423ق)، الحقایق، تحقیق محسن عقیل، چاپ دوم، قم: ‌دارالکتاب الاسلامی.
ـــــــــــ (1371ش الف)، دیوان فیض، مصطفی فیضی، بی‌جا: انتشارات اسوه.
ـــــــــــ (1371ش ب)، شرح صدر (ده رساله)، به اهتمام رسول جعفریان، اصفهان: مرکز تحقیقات امیرالمؤمنین (ع).
ـــــــــــ (1384ش)، ‌علم الیقین فی اصول‌الدین، تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر، چاپ دوم، قم: انتشارات بیدار.
ـــــــــــ (1428ق)، عین الیقین، تحقیق فالح عبدالرزاق العبیدی، چاپ دوم، قم: انتشارات وفا.
ـــــــــــ (1423ق)، قرة العیون، تحقیق محسن عقیل، چاپ دوم، قم: دارالکتاب الاسلامی.
ـــــــــــ (1360ش)، کلمات مکنونه، تصحیح و تعلیق عزیزاللَّه عطاردی قوچانی، چاپ دوم، بی‏جا: انتشارات فراهانی.
ـــــــــــ (1366)، محاکمه بین المتصوفه و غیرهم، به‌کوشش محمدتقی دانش‌پژوه، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال نهم، شماره دوم.
ـــــــــــ (بی‌تا ج)، مراة آلاخره، کتابخانه مرعشی، نسخه خطی 9591.
ـــــــــــ (1411ق)، منهاج النجاة، تحقیق غالب حسن، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
ـــــــــــ (1365ش)، وافی، اصفهان: انتشارات کتابخانه امام علی(ع).
قمی، شیخ عباس (1361ش)، هدیة الاحباب، تهران: انتشارات امیرکبیر.
ـــــــــــ (بی‌تا)، فوائد الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، بی‌جا: بی‌نا.
مجلسی، محمدباقر (1362)، بحارالانوار، تهران: بی‌نا.
نفیبی، ابوالقاسم و محسن ناجی نصرآبادی (1387ش)، فیض‌نامه، تهران: مدرسة عالی شهید مطهری.
نوری، حاج میرزا حسین (1382ق)، مستدرک الوسایل، تهران: انتشارات اسلامیه.