شاخصه‌های عرفان مثبت از نگاه عارفان برجسته مسلمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانشجوی دکتری تاریخ تشیع اثناعشری، دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

آیا می‌توان تعالیم عرفان و تصوف اسلامی و آموزه‌های صوفیانه را به حقیقی و غیرحقیقی، یا مثبت و منفی تقسیم کرد و وجه تمایزی برای عرفان مثبت از منفی قائل شد؟ اگر پاسخ مثبت است وجه تمایز آن کدام است؟ نوشتار حاضر به اختصار در صدد پاسخ‌گویی به این پرسش‌هاست. بر اساس یافته‌های نگارندگان مقاله، عارفان برجسته اسلامی همواره بر نکاتی تأکید داشته‌اند که آنها را می‌توان عناصر قوام‌بخش و وجه ممیزه عرفان حقیقی و مثبت از عرفان غیرحقیقی و منفی دانست. چهار عنصر اصلی شریعت‌محوری، خلوص، ریاضت مشروع و ولایت از وجوه این تمایز است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج البلاغه.
ابن ابى الحدید (1387). شرح نهج البلاغه، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار احیاء التراث العربی،ج1.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1375). مقدمه ابن‌خلدون، ترجمه: پروین گنابادی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، ج2.
ابن‌سینا (1403). الاشارات والتنبیهات، تهران: دفتر نشر کتاب.
احسایى، ابن ابى جمهور (1387). المجُلى، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه.
آشتیانى، سید جلال‌الدین (1365). شرح مقدمه قیصرى، قم: انتشارات دفتر تبلیغات
اسلامى.
باخرزی، یحیی بن احمد (1358). اوراد الاحباب و فصوص الآداب، تهران: فرهنگ ایران‌زمین.
پازوکى، شهرام (1378). «تصوف علوى»، در: آزمایش، مصطفی، عرفان ایران، مجموعه مقالات، تهران: حقیقت، ش8.
پورجوادى، نصرالله (1358). سلطان طریقت: سوانح زندگی و شرح آثار خواجه احمد غزالی، تهران: انتشارات آگاه.
تهانوی، محمدعلی بن علی (1996). کشاف اصطلاحات العلوم والفنون، بیروت: ناشرون.
تهرانى، محمدحسین (1389). رساله لب اللباب، (تقریرات درس‌هاى اخلاقى و عرفانى علامه طباطبایى در حوزه علمیه قم)، قم: بوستان کتاب.
دامادی، سید محمد (1374). ابوسعیدنامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سروش، عبدالکریم (1373). قصه ارباب معرفت، تهران: صراط.
سعیدی، گل‌بابا (1376). فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن‌عربی، تهران: جام.
سهروردى، شهاب‌الدین (1374). عوارف المعارف، به اهتمام: قاسم انصارى، تهران: انتشارات علمی و فرهنگى.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1371). شرح اصول الکافى، تهران: مولی، ج2.
طباطبایی، سید محمدحسین (1386). طریق عرفان: ترجمه رسالة الولایة، قم: بخشایش.
عبادی، قطب‌الدین اردشیر (1368). صوفی‌نامه: التصفیه فی الاحوال المتصوفه، تصحیح: غلام‌حسین یوسفی، تهران: انتشارات علمی.
عطار نیشابوری، فرید‌الدین (1376). تذکرة الاولیاء، تهران: بهزاد.
عطش: یادنامه میرزا على آقاى قاضى (1383). تهران: شمس الشموس.
عین‌القضات همدانى، عبدالله بن محمد (1370). تمهیدات، تصحیح: عفیف عسیران، تهران: کتاب‌خانه منوچهرى.
غزالی، محمد بن محمد (1377). احیاء علوم الدین، به کوشش: حسین خدیوجم، ترجمه: مؤیدالدین محمد خوارزمى، تهران: انتشارات علمی و فرهنگى.
فخرالدین رازی، محمد بن عمر (1390). شرح اشارات، تهران: کتاب‌خانه مجلس شورای اسلامی، چاپ اول.
فروزان‌فر، بدیع‌الزمان (1361). ترجمه رساله قشیریه، تصحیح و استدراکات، تهران: انتشارات علمی و فرهنگى.
فروزان‌فر، بدیع‌الزمان (1367). شرح مثنوى شریف، تهران: زوار.
قشیرى، عبدالکریم (بی‌تا). الرسالة القشیریه فى علم التصوف، تحقیق: عبد الحلیم محمود، بیروت: دار الجیل.
کاشفى، محمدرضا (1386). پرسش‌ها و پاسخ‌ها درباره عرفان و تصوف، قم: دفتر نشر معارف.
کلینى، محمد بن یعقوب (1401). الاصول الکافى، تصحیح و تعلیق: على‌اکبر غفارى، بیروت: دار صعب.
گوهرین، سید صادق (1382). شرح اصطلاحات تصوف، تهران: انتشارات زوار.
لاهیجى، محمد ابن یحیى (1371). مفاتیح الاعجاز فى شرح گلشن راز، مقدمه و تصحیح: محمدرضا برزگر خالقى و عفت کرباسى، تهران: انتشارات زوار.
مجلسى، محمدباقر (1403). بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
موسوی خمینى، روح‌الله (1369). نقطه عطف، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
موسوی خمینى، روح‌الله (1372). شرح چهل حدیث، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
مولوى، جلال‌الدین محمد (1363). مثنوى معنوى، تصحیح: نیکلسون، تهران: انتشارات امیرکبیر.
میانجی همدانی، عبدالله بن محمد (1351). نامه‌های عین القضات، تحقیق: علی‌نقى منزوى و عفیف عسیران، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نصر، سید حسین (1389). آموزه‌هاى صوفیان از دیروز تا امروز، ترجمه: حسین حیدری، محمدهادی امینی، تهران: قصیده‌سرا.
نوری، حسین (1376). مستدرک الوسائل، بیروت: مؤسسه آل البیت.
یثربى، سید یحیى (1374). فلسفه عرفان، قم:مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.