بررسی روایات نبوی ناظر به نقد صوفیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد عرفان و تصوف

چکیده

به جرئت می‌توان ادعا کرد که در بین گروه‌های منتسب به اسلام، صوفیه بیش از
هر گروه دیگری مورد نقد و قدح قرار گرفته است و شاید گروهی را نتوان یافت که همانند صوفیه ناقدانی از هر دسته‌ای داشته باشد. عدة بسیاری از ناقدان تا جایی پیش رفته‌اند که آنان را از زمرة اسلام خارج دانسته و بستر پیدایش تصوف را در خارج از اسلام یافته‌اند. در این میان افراد بی‌طرفی از جمله ناظران بیرونی مانند برخی از مستشرقین (پل نویا و نیکلسون در آخرین نظراتش) بستر تولد تصوف را
دامن معرفت‌زای اسلام دانسته‌اند. یکی از ابزارهای مخالفان صوفیه، تمسک به
روایات پیامبر اکرم(ص) و ائمة اطهار(ع) است. مخالفان صوفیه مدعی‌اند که این گروه از سوی پیشوایان دینی تخطئه شده‌اند و برای تأیید مدعایشان روایاتی را برشمرده‌اند. نوشتار حاضر تلاش می‌کند روایات منسوب به پیامبر گرامی اسلام(ص) در نقد
تصوف و صوفیه را (با تأکید بر منابع شیعی) به لحاظ اعتبار سندی و محتوایی
بررسی کند و صحت ادعای مخالفان صوفیه را مورد سنجش قرار دهد. بررسی روایات منسوب به ائمه و نیز بررسی روایات ناظر به افراد خاصی از صوفیه به فرصت دیگری موکول می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
نهج البلاغه
ابن‌ابى‌الحدید معتزلى (1404‌ق)، شرح نهج البلاغة، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى.
ابن‌داود حلى (1383ق)، رجال ابن‌داود، تهران: انتشارات دانشگاه.
ابن‌سعد، محمد (1414ق)، الطبقات الکبری، تصحیح سهیل، بیروت: دارالفکر.
ابن‌غضائرى، احمد بن‌حسین (1364‌ق)، رجال ابن‌الغضائری، چاپ دوم‏، قم: مؤسسة اسماعیلیان.‏
اردبیلی، احمد بن‌محمد، معروف به مقدس اردبیلی (1383ش)، حدیقة الشیعة، تصحیح صادق حسن‌زاده و علی‌اکبر زمانی‌نژاد، چاپ سوم، قم: انتشارات انصاریان با همکاری دفتر کنگره مقدس اردبیلی.
بدوی، عبدالرحمن (1375ش)، تاریخ تصوف اسلامی؛ از آغاز تا پایان سده دوم هجری، ترجمه محمودرضا افتخارزاده، چاپ اول، قم: دفتر نشر معارف اسلامی.
برقى، احمد بن‌محمد بن‌خالد (1383‌ق)، رجال البرقی، تهران: انتشارات دانشگاه.
بهایی، محمد عاملی (بی‌تا الف)، الکشکول (سه جلدی)، [قم؟]: مؤسسه انتشارات فراهانی،.
ــــــــــ (بی‌تا ب)، الکشکول [در دوجلد با فهرست کامل روایات]، با تصحیح وتعلیق محمد صادق نصیری، [قم]: انتشارات شرکت طبع و نشر.
ــــــــــ (بی‌تا ج)، الکشکول (دوجلدی)، با مقدمه طاهر احمد الزاوی، بی‌جا: انتشارات دارالاحیاء الکتب العربیة.
تمیمى مغربى، نعمان بن‌محمد (1385ق)، دعائم الإسلام، چاپ‏دوم، مصر: دار المعارف.
الجزایری، سید نعمةالله (1404ق-1984م)، الانوارالنعمانیة، چاپ چهارم، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
حر عاملی، محمد بن‌حسن (1423ق- 1381ش)، الرسالة الاثنی عشریة فی الرد علی الصوفیة، چاپ سوم، قم: مکتبة المحلاتی با همکاری دفتر نشر فرهنگ اهل البیت.
ــــــــــ (1409ق)، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل‌البیت ‏لإحیاء التراث.
خمینی، روح‌الله (1380ش)، شرح حدیث جنود عقل و جهل، چاپ پنجم، [تهران]: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خوانساری، موسوی، میرزا محمد باقر (1390ق)، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم: نشر اسماعیلیان.
خویی هاشمی، میرزا حبیب‌الله (1424ق / 2003م)، منهاج البراعة فی شرح النهج البلاغة، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
دیلمى، حسن بن‌ابى‌الحسن (1412ق)، إرشاد القلوب، بی‌جا: انتشارات شریف رضى.
ــــــــــ (1408‌ق)، أعلام الدین، قم: مؤسسه آل‌البیت(ع).
ذاکری، علی‌اکبر (1375)، «درستی انتساب حدیقة الشیعة به مقدس اردبیلی»، مجله حوزه، شماره75.
راوندى، قطب الدین (1405ق)، فقه القرآن، چاپ دوم، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى.
شیخ صدوق، محمد بن‌علی بن‌بابویه قمی (1362ش)، الأمالی، ترجمه آیت‌الله کمره‏اى، چاپ چهارم، بی‌جا: ‏انتشارات کتابخانه اسلامیه.
ــــــــــ (1403‌ق)، الخصال، چاپ دوم، قم: ‏انتشارات جامعه مدرسین.
ــــــــــ (بی‌تا)، علل الشرائع، قم: انتشارات مکتبة الداورى‏.
ــــــــــ (1361ش)، معانی الأخبار، قم: مؤسسه انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
ــــــــــ (1413‌ق)، من لایحضره الفقیه، چاپ سوم، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
 شیخ طوسى، محمد بن‌حسن (1414‌ق)، الأمالی، قم: انتشارات دارالثقافة.
ــــــــــ (1365ش)، تهذیب الأحکام، قم: چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
ــــــــــ (1415ق)، رجال الطوسی، قم‏: انتشارات اسلامى جامعه مدرسین.
ــــــــــ (بی‌تا)، الفهرست، نجف اشرف: المکتبة المرتضویة.‏
‏طبرسى، ابوالفضل على بن‌حسن (1385ق)، مشکاة الأنوار، چاپ دوم، نجف اشرف: کتابخانه حیدریه.
طبرسى، رضى‌الدین حسن بن‌فضل (1412‌ق)، مکارم الأخلاق، چاپ چهارم، قم: انتشارات شریف رضى.
طبرى، ابوجعفر محمّد بن‌جریر بن‌رستم طبرى (بی‌تا)، دلائل الإمامة، قم: دارالذخائر للمطبوعات.
علامه حلى، رضى‌الدین على بن‌یوسف معروف به علامة حلی (1411ق)، رجال العلامة الحلی، قم: دار الذخائر.
عیاشى، محمد بن‌مسعود (1380ق)، تفسیر العیاشی (دو جلدی)، تهران: چاپخانه علمیه تهران.
فرات کوفى، ابوالقاسم فرات بن‌ابراهیم بن‌فرات (1410ق)، تفسیر الفرات، بی‌جا: مؤسسه چاپ و نشر.
قمی، شیخ عباس (1380ش/ 1422ق)، سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، چاپ سوم، [قم]: دارالاسوة للطباعة و النشر، [قم؟].
کراجکى، ابوالفتح (1410‌ق)، کنز الفوائد، قم‏: انتشارات دار الذخائر.
کشى، محمد بن‌عمر (1348ش)، رجال الکشی، انتشارات دانشگاه مشهد.‏
کلینی، محمد بن‌یعقوب (1365ش)، الاصول الکافی، ج1، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
مجلسى، علامه محمد باقر (1404ق)، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.‏
ــــــــــ (بی‌تا)، عین الحیاة، تصحیح حسن علمی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
نجاشى، احمد بن‌على (1407‌ق)، رجال النجاشی، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
نوری، حسین (1408ق)، مستدرک الوسائل، قم: مؤسسه آل‌البیت لإحیاء التراث.
ورام بن‌ابى فراس (بی‌تا)، مجموعة ورام، قم: انتشارات مکتبة الفقیه.