تأملی در معنای غلو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد مذاهب کلامی

چکیده

نوشتة حاضر در پی آن است که با بررسی اصطلاح غلو در متون دینی شیعه ــ قرآن، روایات و کلمات دانشمندان شیعه ــ مفهومی روشن‌تر و جامع‌تر از این اصطلاح به دست دهد. تاکنون کار مستقلی در ایضاح معنای غلو انجام نشده است و آنچه در منابع وجود دارد نیز یا صرفاً به مصداقی از این مفهوم یا برخی لوازم آن اشاره کرده و یا تعریف ناقصی است که همة عناصر دخیل در غلو را شامل نمی‌شود. برای آنکه بتوان بهترین تعریف از یک اصطلاح را ارائه کرد، باید ابتدا به اجزاء یا مؤلفه‌های جوهری آن دست یافت؛ از این‌رو در این مقاله سعی شده است با استفاده از منابع موجود، مؤلفه‌های جوهریِ مفهوم غلو شناسانده و بر اساس آن تعریفی ارائه شود که در برگیرنده همة موارد گفته‌شده باشد. اجزای جوهری غلو، دو مورد هستند: بالاتر بردن پیامبر اکرم و ائمه از حدود انسانی؛ و بالاتر بردن ائمه از حدود امامت و ادعای نبوت برای آنان. با توجه به این دو مؤلفه، به نظر می‌رسد آنچه سبب اختلاف بین دانشمندان شیعه دربارة برخی مصادیق غلو شده است، اختلاف در مفهوم غلو نبوده؛ بلکه اختلاف در تعریف انسان و مراتب آن بوده است. بحث این مقاله مربوط به غلو دربارة ائمه است و به سایر موارد نمی‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم، ترجمه محمد مهدی فولادوند.
آملی، سیدحیدر (1368ش)، جامع الاسرار و منبع الانوار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی وزارت آموزش عالی.
ا. کهن راب (1350ش)، گنجینه‌ای از تلمود، ترجمه امیر فریدون گرگانی، تهران.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1379ش)، ماجرای فکر فلسفی درجهان اسلام، تهران: طرح نو.
ابن‌بابویه، محمد بن‌علی (1413ق)، اعتقادات الامامیة، چاپ شده در مجموعه مصنفات شیخ مفید، ج 6، قم: مؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
ـــــــــــ (بی‌تا)، علل الشرایع، قم: انتشارات مکتبة الداوری.
ابن‌بابویه، محمد بن‌علی (1378ق)، عیون اخبار الرضا، [بی‌جا:] دارالعالم للنشر.
ـــــــــــ (1401ق)، من لایحضره الفقیه، بیروت: دارصعب و دارالتعارف.
ابن‌شهرآشوب، محمد (1379ش)، مناقب آل ابی‌طالب (ع)، قم: مؤسسه انتشارات علامه.
ابن‌منظور، محمد بن‌مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دارصادر.
برنجکار، رضا (1381ش)، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، قم: انتشارات طه.
پورامینی، محمدباقر (1385ش)، «درنگی در مفهوم غلو و غالی»، کتاب نقد، شماره 39.
تستری، محمدتقی (1376ش)، قاموس الرجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
جاودان، محمد (1382ش)، «غلو»، هفت‌آسمان، شماره 17.
جعفری، یعقوب (1372ش)، «مقایسه‌ای بین دو مکتب فکری شیعه»، آثار کنگره شیخ مفید، ج2.
حر عاملی، محمد بن‌حسن (بی‌تا)، التنبیه بالمعلوم من البرهان، تحقیق سیدمهدی لاجوردی حسینی و شیخ مهدی دوردی، [بی‌جا:] [بی‌تا]‌ (موجود در کتابخانه مرکز ادیان و مذاهب).
ـــــــــــ (1401ق)، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، قم: ابوطالب التجلیل التبریزی.
خمینی، روح‌الله (1389ق)، کتاب الطهارة، ج 3، نجف: مطبعة الاداب.
خواجویی، محمد بن‌اسماعیل (1413ق)، الفواید الرجالیة، مشهد: الاستانة المقدسة الرضویة، مجمع البحوث الاسلامیة.
خویی، ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، چاپ دوم، قم: مؤسسة آل البیت.
دیاری بیدگلی، محمدتقی (1384ش)، «جریان‌شناسی غلو و غالیان در رجال نجاشی»، مقالات و بررسی‌ها، شماره 77.
راغب اصفهانی، حسین بن‌محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، دمشق و بیروت: دارالعلم و دارالشامیة.
سلیمانی، عبدالرحیم (1387ش)، «نگاهی به خداشناسی یهود در قرآن مجید»، هفت‌آسمان، شماره 40.
شهرستانی، محمد بن‌عبدالکریم (2005م)، الملل و النحل، بیروت: دارالفکر.
صدرالدین شیرازی، محمد بن‌ابراهیم (1366ش)، تفسیرالقرآن الکریم، قم: انتشارات بیدار.
ـــــــــــ (1385ش)، شرح الاصول الکافی، به اشراف سیدمحمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صفری، نعمت‌الله (1375ش)، «جریان شناسی غلو (بخش دوم)»، علوم حدیث، شماره 2.
ـــــــــــ (1382ش)، «غلو»، دانشنامه امام علی، زیر نظر علی‌اکبر رشاد، تهران: به اهتمام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، احمد بن‌علی (1403ق)، الاحتجاج، مشهد: نشر مرتضی.
طوسی، محمد بن‌حسن (1385ش)، اختیار معرفة الرجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ـــــــــــ (1414ق)، الامالی، قم: دارالثقافة.
علامه حلی، حسن بن‌یوسف (1399ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
ـــــــــــ و ابراهیم بن‌نوبخت (1363)، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، محمد نجمی الزنجانی، قم: الرضی؛ بیدار.
ـــــــــــ و خواجه نصیرالدین طوسی (1413ق)، کشف الفوائد فی شرح قواعد العقاید، تحقیق حسن مکی عاملی، بیروت: دارالصفوة.
علم‌الهدی، سیدمرتضی (1410ق)، الشافی فی الامامة، تحقیق عبدالزهراء حسینی و فاضل حسینی میلانی، تهران: مؤسسة الصادق.
غفاری، عبدالرسول، «رأی الشیخ المفید فی مسألة الغلو»، سلسله مقالات کنگره شیخ مفید، ج 2 [بی‌تا].
کرباسی‌زاده اصفهانی، علی (1381ش)، «فاضل سراب و رویارویی مدرسه ملارجبعلی با مدرسه ملاصدرا»، مجموعه مقالات همایش فاضل سراب، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
کربن، هانری (1377ش)، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمة جواد طباطبایی، تهران: کویر.
کلینی، محمد بن‌یعقوب (1365ش)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
مامقانی، عبدالله (1411ق)، مقباس الهدایه، ج2، تحقیق محمدرضا مامقانی، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
مجلسی، محمدباقر (1362)، بحار الانوار، قم: دارالکتب الاسلامیة.
مفید، محمد بن‌محمد (1413ق الف)، الفصول المختارة، قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
ـــــــــــ (1413ق ب)، المسائل العکبریة، قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
ـــــــــــ (1413ق ج)، اوائل المقالات، قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
ـــــــــــ (1413ق د)، تصحیح اعتقادات الامامیة، قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
نجاشی، احمد بن‌علی (1376ش)، فهرست اسامی مصنفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم مرکز انتشارات.
نجفی، محمدحسن (1412ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: مؤسسة المرتضی العالمیة.
نوبختی، حسن بن‌موسی (1361ش)، فرق الشیعة، ترجمه محمدجواد مشکور، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.