شایستگی زیارت اهل قبور، عقیده مشترک عارفان و صوفیان تشیع و تسنن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی کارشناسی ارشد شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

یکی از سنت‌های رایج در میان اهل عرفان و تصوف، زیارت قبور است. عرفا و صوفیان، علاوه بر گزارش زیارت قبور در سیره خود، آن را در طیّ مسیر سیر و سلوک نیز مفید می‌دانستند؛ افزون بر این، تبیین مبانی و دلایل زیارت قبور نیز از دیگر موضوعاتی است که در آثارشان به وفور دیده می‌شود. توجه علمی و عملی آنها به این مسئله، انتقاد منتقدان و منعکنندگان زیارت قبور را برانگیخت و به تبع آن پاسخ اهل عرفان و تصوف را در پی داشت. در این نوشتار می‌کوشیم پس از تبیین مفهوم زیارت قبور، گزارشی از سیره و سلوک عملی این جریان در خصوص زیارت قبور و نیز مبانی نظری آن (تمسک به روایات و سیره، حیات برزخی و ارتباط روح با بدن و عالَم زندگان، نفع بردن زائر و مزور، محبت و بزرگ‌داشت بزرگان) ارائه کنیم. همچنین اختلاف نظر عرفا و صوفیان شیعه و سنی در مصداقِ ولیّ، آداب زیارت و زیارت رفتن زنان بررسی می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها


ابراهیم، علیرضا (1387). «تصوف؛ تصوف در سرزمین‌های گوناگون؛ مغرب»، در: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر: کاظم موسوی بجنوردی، چاپ اول، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
احسائى، ابن ابى جمهور (1405). غوالی (عوالی) اللئالی العزیزیة، الطبعة الاولی، قم: دار سید الشهداء للنشر.
ابن عربى، محى الدین (بی‌تا).‌ الفتوحات المکیة، ج4، بیروت: دار صادر.
ـــــــــــ (1405). الفتوحات المکیة، ج14، تحقیق: عثمان یحیى، الطبعة الثانیة، مصر: بی‌نا.
ابن فارس، احمد (بی‌تا). معجم مقاییس اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414).  لسان العرب، سوم، بیروت: دار صادر.
امینى، عبد الحسین (1416). الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، الطبعة الاولی، قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة.
آریا، غلامعلی (1387). «تصوف؛ تصوف در سرزمین‌های گوناگون؛ شبه‌قاره هند»، در: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر: کاظم موسوی بجنوردی، چاپ اول، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
آلوسى، سید محمود (1415). روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، الطبعة الاولی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
آملى، سید حیدر (1368). جامع الأسرار و منبع الأنوار، چاپ اول، [بی‌جا]: انتشارات علمى و فرهنگى وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
ـــــــــــ (1367). المقدمات من کتاب نص النصوص، چاپ دوم، [بی‌جا]: انتشارات توس.
باقر، علیرضا (1387). «تصوف؛ تصوف در سرزمین‌های گوناگون؛ مصر»، در: دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر: کاظم موسوی بجنوردی، اول، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
بحرالعلوم، سید مهدی (1418). رساله سیر و سلوک (تحفة الملوک)، چاپ چهارم، [بی‌جا]: انتشارات علامه طباطبایى.
بهاری همدانی، محمد (1382). برنامه سلوک در نامه‌های سالکان،‌ گردآوری: شیروانی، علی، چهارم، قم: دارالفکر.
بهایی عاملی، محمد بن حسین (بی‌تا).  کلیات، [بی‌جا]: انتشارات کتاب‌فروشی محمودی.
جامی، عبدالرحمن (1370). نفحات الانس من حضرات القدس، چاپ اول، تهران: انتشارات اطلاعات.
حسن‌زاده آملی، حسن (1379). سرح العیون فی شرح العیون، چاپ دوم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
ـــــــــــ (1372). هزار و یک نکته، چاپ سوم، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
حقى بروسوى، اسماعیل (بی‌تا). تفسیر روح البیان، بیروت: دار الفکر.
حلبی، علی‌اصغر (1385). مبانی عرفان و احوال عارفان، چاپ سوم، [بی‌جا]: انتشارات اساطیر.
حلی، احمد بن فهد (1407). عدة الداعی و نجاح الساعی، الطبعة الاولی، قم: دار الکتاب الاسلامى.
خندق‌آبادی، حسین (1387). «تصوف؛ تصوف در سرزمین‌های گوناگون؛ چین»، در: دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر: کاظم موسوی بجنوردی، اول، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412). المفردات فی غریب القرآن، الطبعة الاولی، دمشق ـ بیروت: دارالعلم ـ الدار الشامیة.
روزنامه جام جم (16 فروردین1390). س12، ش3096.
سبحانى، جعفر (بی‌تا). الزیارة فی الکتاب و السنة، [بی‌جا]: [بی‌نا].
سبزواری، هادی (1372). شرح الاسماء، شرح دعاء الجوشن الکبیر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سلفی افغانی، شمس الدین (1416). جهود علماء الحنفیة فی ابطال عقائد القبوریة، الطبعة الاولی، ریاض: دار الصمیعی.
سهارنپوری، خلیل احمد (1404). المهنّد علی المفنّد (عقائد علماء اهل سنت دیوبند)، لاهور: ادارة اسلامیات.
شیرازی، ملاصدرا محمد بن ابراهیم (1379). الأسفار الأربعة، الطبعة الثانیة، قم: مکتبة ‌المصطفوی.
صاحب، نوشین (1387). «تصوف؛ تصوف در سرزمین‌های گوناگون؛ یمن»، در: دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر: کاظم موسوی بجنوردی، چاپ اول، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1417). المیزان فى تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین.
طریحى، فخرالدین (1375). مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران: کتاب‌فروشى مرتضوى.
علوی طباطبایی، علیرضا (1382). شب‌های قونیه، چاپ اول، تهران: نشر علم.
غزالى شافعی، محمد (بی‌تا). إحیاء علوم الدین، بیروت: دار الکتاب العربى.
غزالی، احمد (1376). مجموعه آثار فارسی، به اهتمام: احمد مجاهد، تهران: دانشگاه تهران (مؤسسه انتشارات و چاپ).
فلاحتی موحد، مریم (1387). «تصوف؛ تصوف در سرزمین‌های گوناگون؛ روسیه و قفقاز»، در: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر: کاظم موسوی بجنوردی، چاپ اول، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
قاسمی، شریف حسین (1375). تحقیقاتی درباره هند، [بی‌جا]: بخش تحقیقات رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در دهلی نو.
قرطبى، محمد بن احمد (1364). الجامع لأحکام القرآن، چاپ اول، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
قیصرى رومى، محمد داوود (1375). شرح فصوص الحکم، به کوشش: سید جلال‌الدین آشتیانى، چاپ اول، [بی‌جا]: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
کردی، محمد امین (1413). تنویر القلوب فی معاملة علام الغیوب، [بی‌جا]: دار الایمان.
کسنزان حسینی، محمد بن عبدالکریم (1426). موسوعة الکسنزان فیما اصطلح علیه اهل التصوف و العرفان، الطبعة الاولی، بیروت ـ دمشق: دارالآیة ـ دارالمحبة.
مطهرى، مرتضی (1374). مجموعه آثار، چاپ چهارم، تهران: انتشارات صدرا.
ــــــــــ (1380). مجموعه آثار، چاپ ششم، تهران: انتشارات صدرا.
ــــــــــ (1385). مجموعه آثار، چاپ سوم، تهران: انتشارات صدرا.
مکارم شیرازى، ناصر (1374). تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
موسوی خمینی،‌ سید روح‌الله (1370). آداب الصلاة (آداب نماز)، چاپ اول، [بی‌جا]: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
ـــــــــ (1374). شرح دعاء‌السحر، چاپ اول، [بی‌جا]: مؤسسه‏ تنظیم ونشر‌آثار امام‌خمینى.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1373). مثنوی معنوی، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
نسفی، عزیزالدین (1362). الانسان الکامل، چاپ اول، تهران: کتابخانه طهوری.
نوربخش، جواد (1373). فرهنگ نوربخش، چاپ سوم، [بی‌جا]: مؤلف.