بانو أرْوی، فرمانروای اسماعیلی‌مذهب یمن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

کارشناس ادبیات عرب

چکیده

در مقطعی که قدرت‌ها، از جمله زیدیان، در یمن گرفتار ضعف جدی بودند، شیعیان اسماعیلی‌مذهب توانستند در قالب دولت صلیحیان (439ـ532 ق.) حاکمیت را در این کشور به دست بگیرند. یکی از برجسته‌ترین حاکمان دولت صلیحی و آخرین آنان بانویی است به نام «أرْوی» (440ـ532 ق.) که به دلیل توانایی در مدیریت و اقتدار در حاکمیت، از او به‌ عنوان برترین زن فرمانروا در تاریخ اسلامی یاد می‌شود. أروی علاوه بر موفقیت‌های چشمگیر در عمران و ‌آبادی و سامان‌دادن به امور سیاسی یمن، در زمینه مذهبی و دعوت بر اساس مذهب اسماعیلیه نیز فعال عمل می‌کرد و به خلفای فاطمی مستعلوی مستقر در مصر وفادار بود. وی پس از فوت خلیفه فاطمی «الآمر باحکام الله»، از ایدة وجود فرزندی به نام طیب برای الآمر، که در پس پرده ستر، امامت اسماعیلیه را استمرار می‌بخشید، حمایت کرد و این‌گونه شاخه طیبی در برابر شاخه حافظی در میان اسماعیلیه مستعلویه به صورت جدی طرح شد؛ اما شاخه حافظی در طول زمان رقیب خود را کنار زد و تاکنون تنها نماینده اسماعیلیه مستعلویه باقی مانده است. نویسنده، در این مقاله می‌کوشد زندگی شخصی و سیاسی أروی را بررسی کند.

کلیدواژه‌ها


ابن‌اثیر، علی بن‌احمد بن‌عبدالکریم (1348). الکامل فی التاریخ، ج10، قاهره: مطبعة احمد الحلبی.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن‌خلدون الحضرمی المغربی (1971). العبر، بیروت: دار العودة.
ابن‌خلکان، ابوالعباس شمس‌الدین حسین بن‌محمد بن‌ابی‌بکر (بی‌تا). وفیات الاعیان، تحقیق: د. احسان عباس، بیروت: دارالقلم.
ابن‌عماد، ابوالفلاح عبدالحی بن‌العماد (بی‌تا). شذرات الذهب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن‌مجاور، جمال‌الدین ابوالفتح بن‌محمد (1951). صفة بلاد الیمن المسمی المستبصر، لیدن: مطبعة بریل.
ابوالفداء، عمادالدین ابوالفتح بن‌محمد (بی‌تا). المختصر فی اخبار البشر، قاهره: [بی‌نا].
ابوالمحاسن، جمال‌الدین (بی‌تا). النجوم الزاهرة، ج5، قاهره: وزارة الثقافه و الارشاد.
ابومخرمة، ابومحمد عبدالله الطیب بن‌عبدالله بن‌احمد (1936). تاریخ ثغر عدن، لیدن: بریل.
ترسیس، عدنان (بی‌تا). الیمن و الحضارة العرب، بیروت: دار المکتبة الحیاة.
حسن ابراهیم، حسین (بی‌تا). الیمن البلاد السعیدة، مصر: دار المعارف.
حمادی، محمد بن‌مالک بن‌ابی‌الفضائل الیمانی (1357). کشف اسرار الباطنیة، تحقیق: محمد زاهد بن‌الحسن الکوثری، قاهره: مطبعة الانوار.
حمزة، علی ابراهیم لقمان (1960). تاریخ عدن و جنوب الجزیرةالعربیة، قاهره: دار المصر الطباعة.
زامباور (1951). معجم الانساب والاسرات الحاکمة فی التاریخ الاسلامی، ترجمه: سیدة‌ کاشف، قاهره: مطبعة فؤاد.
زرکلی، خیرالدین (بی‌تا). الاعلام، الطبعة الثانیة، قاهره: مطعبة العربیة.
شماحی، القاضی عبدالله بن‌عبدالوهاب المجاهد (بی‌تا). الیمن الانسان والحضارة، قاهره: عالم الکتب.
شرف‌الدین، احمد بن‌حسین (1967). تاریخ الیمن الثقافی، قاهره: [بی‌نا].
عرشی، حسین بن‌احمد الزیدی (1921). بلوغ المرام فی شرح مسک الختام، قاهره: [بی‌نا].
عقیلی، محمد بن‌احمد عیسی (بی‌تا). المخلف السلیمانی، قاهره: [بی‌نا].
عمارة الیمنی، ابومحمد بن‌ابی‌الحسن الحکمی (1957). تاریخ الیمن، تحقیق: د. حسن سلیمان محمود، قاهرة: [بی‌نا].
مقریزی، تقی‌الدین احمد بن‌علی (بی‌تا). الخطط، ج2: قاهره: بولاق.
همدانی، حسین بن‌فیض الله الحرازی (بی‌تا). الصلیحیون والحرکةالفاطمیة فی الیمن، قاهره: مکتبات مصر.
یحیی بن‌الحسین، بن‌القایم بن‌محمدعلی (1968). غایة الامانی فی اخبار القطر الیمانی، تحقیق: سعید عاشور، قاهره: دار الکتاب العربی.
یمانی، تاج‌الدین عبدالقاضی عبدالحمید (1965). تاریخ الیمن، تحقیق: مصطفی حجازی، قاهره: مطبعة میخمر.