اهداف و انگیزه‌های نگارش تاریخ و سیره اهل ‌بیت (ع) از آغاز تا پایان قرن نهم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ تشیع دانشگاه ادیان ومذاهب

چکیده

مورخان و دانشمندان مسلمان، اعم از شیعه و سنی، از آغاز تاکنون، در معرفی و بیان سیره اهل ‌بیت توجه ویژه‌ای داشته‌اند. هر یک از این نویسندگان با توجه به مذهب و روحیه و فرهنگ خاص خود به خلق این آثار پرداخته‌اند. این مقاله در پی بررسی اهداف و انگیزه‌های نگارش تاریخ و سیره اهل ‌بیت، شامل فاطمه زهرا و دوازده امام (ع)، با تأکید بر مقدمه و دیباچه کتاب‌های نگاشته‌شده درباره اهل ‌بیت است. انگیزه‌های چهارگانه عاطفی، اعتقادی، سیاسی و علمی در تدوین این کتب، شناسایی شده است. در این بررسی مشخص شد تعداد کتاب‌هایی که با هدف و انگیزه علمی تدوین شده با 37 عنوان، بیش از سایر انگیزه‌ها، در تألیف‌ها سهم و تأثیر داشته است. انگیزه عاطفی با 25 عنوان، انگیزه اعتقادی با 20 عنوان، و انگیزه سیاسی با 11 عنوان کتاب در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در این پژوهش با بررسی 142 عنوان کتاب به شناسایی انگیزه تألیف پرداخته‌ایم که 42 عنوان کتاب به دلیل نداشتن مقدمه یا مفقودشدن آن از دامنه تحقیق خارج شدند. در این مقاله می‌کوشیم جایگاه اهل بیت نزد فریقین را تبیین کرده، نشان دهیم که ایشان یکی از وجوه اشتراک و عوامل تقریب بین فریقین هستند، نه موضع افتراق و جدایی امت اسلامی.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج‌البلاغه (1414). گردآوری: سید رضی، قم: هجرت.
ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد (1367). النهایة فی غریب الحدیث والأثر، قم: اسماعیلیان.
ابن تیمیه حرانی، احمد (بی‌تا). منهاج السنة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن عساکر، علی بن حسن (1415). تاریخ دمشق، بیروت: دار الفکر، الطبعة الاولی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب، بیروت: دار الفکر.
اصغرپور، حسن (1388). «کتاب‌شناسی تاریخی مناقب‌نگاری اهل بیت از آغاز تا قرن 3»، در: مشکات، ش102، ص130-153.
افندی، عبدالله (1386). ریاض العلماء، مشهد: آستان قدس رضوی.
الگار، حامد (1372). «امام موسی کاظم (ع) و اخبار اهل تصوف»، ترجمه: آذرمیدخت مشایخ فریدنی، در: معارف، ش29-30، ص42-55.
امین عاملی، سید محسن (1403). اعیان الشیعه، بیروت: دار التعارف.
انصاری قمی، ناصرالدین (1378). کتاب‌نامه ائمه اطهار (ع)، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اوّل.
آیینه‌وند، صادق (1377). علم تاریخ در گستره تمدن اسلامی، تهران: پژوهشکده علوم انسانی.
باعونی، شمس‌الدین (1415). جواهر المطالب، قم: مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1401). صحیح البخاری، بیروت: دار الفکر.
پاک‌نیا، عبدالکریم (1387). «آشنایی با منابع دست اول شیعه (2): کامل الزیارات»، در: مبلغان، ش106، ص126-129.
جعفریان، رسول (1368). تاریخ تشیع در ایران، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
جعفریان، رسول (1381). حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم: انصاریان.
خوانساری، محمدباقر (1390). روضات الجنات، قم: اسماعیلیان.
دشتی، مصطفی (1385). معارف و معاریف، قم: آرایه.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). مفردات، بیروت: دار القلم.
زرندی، محمد بن یوسف (1425). معارج الوصول، قم: مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة.
سبحانی، جعفر (1425). اهل‌ بیت؛ سماتهم و حقوقهم فی القرآن، قم: امام صادق.
سبحانی، جعفر (1419). مصادر الفقه الاسلامی و منابعه، بیروت: دار الاضواء.
سیوطی، جلال‌الدین (1404). الدر المنثور، قم: کتاب‌خانه مرعشی نجفی.
شیبانی بغدادی، احمد (بی‌تا). الحوادث الجامعة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
صدر حاج‌جوادی، احمد (1375). دایرةالمعارف تشیع، تهران: نشر شهید محبی.
صفری فروشانی، نعمت‌الله (1385). «حسین بن عبدالوهاب و عیون المعجزات»، در: علوم حدیث، ش42، ص156-168.
طباطبایی، سید محمدحسین (1385). شیعه در اسلام، قم: انتشارات اسلامی.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409). العین، قم: هجرت.
فرهی، عبدالله (1391). «مناقب‌نگاری ائمه نزد فریقین با تکیه بر کتب مناقب قرون دهم و یاردهم هجری»، در: مطالعات تقریبی، ش29، 24-35.
کاشفی سبزواری، ملا حسین (1382). روضة الشهداء، قم: نوید اسلام.
محبی، سعید (1375). راه راستان، تهران: دایرةالمعارف تشیع.
محمد بن طلحه (1419). مطالب السؤول، بیروت: البلاغ.
مدنی بجستانی، محمود (1385). فرهنگ کتب حدیثی شیعه، تهران: نشر بین‌الملل.
مفید، محمد بن نعمان (1413). الارشاد، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ اول.
نجاشی، احمد بن علی (1407). رجال نجاشی، قم: جامعه مدرسین.
نمیری، ابن شبه (1990). تاریخ مدینة منورة، تحقیق: محمد شلتوت، بیروت: دار الکتب الاسلامیة.
نوری، میرزا حسین (1408). مستدرک الوسائل، قم: آل البیت.
واقدی، ابن سعد (1418). طبقات الکبری، بیروت: دار الکتب العلمیة.