بررسی منابع علم امام با تکیه بر روایات کتاب بصائر الدرجات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی کارشناسی ارشد شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

بحث امامت و خلافت بعد از رسول‌الله، از قدیمی‌ترین بحث‌های تاریخ اسلام و در عین حال از مباحث مهم کلامی روز شمرده می‌شود. امامت و ولایت از ارکان و اصول اساسی نظام اعتقادی شیعه است، به گونه‌ای که نظام اعتقادی شیعه و پایداری، ثبات، حفظ و ترویج آن، همه در سایه امامت و ولایت تحقق می‌یابد. یکی از ویژگی‌هایی که امامت شیعه را از امامت دیگر مذاهب ممتاز می‌کند، علم خاص امام است. مکتب تشیع با توجه به نقش امام پس از پیامبر خاتم، که نقش هدایتی گسترده‌ای است و از ظاهر تا باطن جامعه و افراد آن را در بر می‌گیرد، امام را دارای آگاهی از منابع عظیم الاهی دانسته، دانش او را فراتر از علم عادی و دارای مجاری و مبادی الاهی و غیرطبیعی برمی‌شمرد. روایات فراوانی در باب منابع علم امام در کتاب بصائر الدرجات از صفّار قمی گزارش شده که از مهم‌ترین آنها می‌توان به قرآن، روح‌القدس، صحیفه جامعه، مصحف فاطمه، صحف و کتب انبیا، عمود نور، الف باب، اسم اعظم، تحدیث و الهام اشاره کرد که برخی از این منابع صرفاً جنبه ملکوتی دارند و بعضی دیگر، علاوه بر بعد ملکوتی، به نحو ظاهری و مکتوب نیز وجود دارند. علم روزانه یا به تعبیر روایات، «حادث»، که آگاهی از زمان حال است، در روایات با تعبیر «نکت (یا قذف) فی القلوب و نقر فی الاسماع» بیان شده است. این نوع آگاهی از طرف ائمه (ع) به عنوان برترین علم و آگاهی امام معرفی شده است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
ابن بابویه، محمد بن علی (1413). من لا یحضره الفقیه، قم: الطبعة الثانیة.
باقلانی، ابوبکر (1414). تمهید الاوائل و تلخیص الدلائل، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.
بحرانی، میثم بن علی (1362). قواعد المرام، بی‌جا: دفتر نشر الکتاب، الطبعة الثانیة.
زکی‌زاده رنانی، علیرضا (1391). «استثنای ابن‌ولید و تأثیرات آن در اعتبار بصائر الدرجات»، در: حدیث حوزه، س3، ش4، ص78-90.
شاکر اشتیجه، محمدتقی (1391). «منابع علم امام در قرآن»، در: فصل‌نامه امامت‌پژوهی، س2، ش6، ص165-186.
صفار، محمد بن حسن (1391). بصائر الدرجات فی علوم آل محمد، تحقیق: علیرضا زکی‌زاده رنانی، قم: وثوق.
صفّار، محمد بن حسن (1404). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، تحقیق: محسن کوچه‌باغی، قم: مکتبة آیة ‌الله المرعشی النجفی، الطبعة الثانیة.
طوسی، محمد بن حسن (1373). رجال الطوسی، قم: مؤسسة نشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین، الطبعة الثالثة.
طوسی، محمد بن حسن (1400). الاقتصاد الی طریق الرشاد، تهران و قم: منشورات مکتبة چهل‌ستون.
طوسی، محمد بن حسن (1417). الفهرست، تحقیق: جواد قیومی، بی‌جا: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة الاولی.
علم الهدی، سید مرتضی (1410). الشافی فی الامامة، تهران: مؤسسة الصادق، الطبعة الثانیة.
فقهی‌زاده، عبدالهادی؛ پهلوان، منصور؛ روحی، مجید (1391). «ویژگی‌های روح (موضوع آیه و یسألونک عن الروح) از دیدگاه قرآن و روایات»، در: مجله پژوهش‌های قرآن و حدیث، س45، ش2، ص117-142.
قیوم‌زاده، محمود؛ شاکر، محمدتقی (1391 الف). «چیستی روح‌القدس و آثار آن»، در: فصل‌نامه اندیشه نوین دینی، س8، ش30، ص87-100.
قیوم‌زاده، محمود؛ شاکر، محمدتقی (1391 ب). «علم امام (ع) به قرآن و چگونگی آن»، در: دوفصل‌نامه آموزه‌های قرآنی، ش16، ص151-168.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی، تهران: اسلامیة، الطبعة الرابعة.
مجلسی، محمدتقی بن مقصود علی (1406). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم: القدیمة، الطبعة الثانیة.
نجاشی، احمد بن علی (1365). رجال النجاشی، قم: چاپ ششم.
همدانی، عبد الجبار (1422). المغنی فی ابواب التوحید والعدل، بیروت: دار الکتب.